12964 Obraz
6

36 IV. Środki sprawowania władzy

Jeżeli poprzez skłonienie ludzi do określonego zachowania władza chce osiągnąć stan rzeczy (cel), który uznaje za właściwy, może ich pobudzić do tego zachowania, stosując odpowiednie zachęty (gratyfikacje) materialne lub moralne (prestiżowe), albo też od zachowania tego odstręczyć, gdyby miało ono celowi temu stanąć na przeszkodzie. Takie znaczenie mają i miały wszelkiego typu nagrody za wierność, oddaną służbę, lojalność, takie jak odznaczenia, tytuły honorowe, awanse na stanowiska publiczne, wyposażenie w dobra ziemskie, w znaczne sumy pieniędzy itp.

45. W naszych czasach bardzo ważną rolę w sterowaniu zachowaniami pełni manipulowanie informacjami. Ludzie mają skłonność do zachowań racjonalnych, to znaczy chcą osiągać pewne ustalone przez siebie czy wskazane przez innych cele (stan rzeczy), stosując adekwatne do nich środki (metody osiągania celów). Trzeba więc wiedzieć, jaki cel można osiągnąć i jakie prowadzą doń środki. Wiedzę tę można posiąść, wykorzystując informacje, które krążą w społeczeństwie. Jeżeli władza publiczna dysponuje zasobami informacji użytecznych w planowaniu racjonalnych zachowań, może - odpowiednio otwierając lub zamykając wrota informacyjne (puszczając w obieg dane informacje lub zachowując je dla siebie) - sterować ludzkimi zachowaniami zarówno w skali indywidualnej, jak i zbiorowej. Łatwo się na przykład domyślić, jak istotne znaczenie dla biznesmenów mają informacje o planowanych stawkach celnych lub podatkowych. Oczywiście, mało kto jest obecnie w stanie utrzymać informację wyłącznie dla siebie. Kontrola nad istniejącym zasobem informacji jest bardzo trudna; światowy obieg informacji w warunkach globalizacji jest gigantyczny, błyskawiczny i ciągle się rozszerza. Trudno na przykład wyobrazić sobie skuteczną państwową kontrolę informacji. Ale me tak dawno w Polsce, w innych warunkach politycznych, próbowano podejmować takie działania. Na przykład instalacja anteny satelitarnej wymagała zgody ministra łączności, a stacje radiowe nadające z zagranicy programy krytykujące ówczesne władze były mniej lub bardziej skutecznie zagłuszane. Istniała państwowa cenzura wydawnicza uniemożliwiająca, a przynajmniej utrudniająca dostęp do istotnych dla obywatela i groźnych dla ludzi władzy informacji. Okazało się jednak po pewnym czasie, że działania te są całkowicie nieskuteczne.

Niektórzy badacze są skłonni nawet twierdzić, że wiedza jest a niedzielnym środkiem sprawowania władzy, zwłaszcza w społeczeństwach współczesnych znane jest pojęcie „wiedza jako władza”. ( entra decyzji władczej przesuwają się w stronę ludzi nauki, ekspertów, którzy zastępują w zarządzaniu (governance) polityków i ludzi biznesu. Ten typ władzy, a także grupy ludzi, którzy ją urzeczywistniają, określa się niekiedy mianem „technokracja”. Wiedza jako władza nie podlega kontroli sprawowanej przez laików, ponieważ nie dysponują oni stosownym wykształceniem i doświadczeniem. Szeregowy obywatel, który nie jest ekspertem w danej dziedzinie, nie jest w stanie zrozumieć racji stojących za określonymi decyzjami władczymi, choć będzie wraz z innymi sobie podobnymi osobą doświadczającą na własnej skórze skutków tych decyzji. Okoliczność ta może być wykorzystywana przeciw mechanizmom demokracji w państwie i w innych instytucjach społecznych (np. w przedsiębiorstwach, organizacjach międzynarodowych, strukturach integracji kontynentalnej).

46. Nie można nie powiedzieć o ostatecznym środku sprawowania władzy państwowej, jakim jest zagrożenie dla życia, zdrowia, dóbr materialnych i moralnych (np. dobre imię; por. karę infamii), dla integralności cielesnej i wolności człowieka. Stworzenie takiego zagrożenia wiąże się ze stosowaniem przemocy, w tym przymusu fizycznego. Żaden władca nie może posługiwać się środkami przemocy bez ograniczeń i bez następstw. Stosowanie przemocy jest drogie - nie tylko w sensie materialnym, ale i moralnym. Stosowanie przemocy kosztuje także tych, którzy się nią posługują. Niejednokrotnie obraca się przeciwko rządzącym, na przykład w postaci buntu poddanych. W istocie nie sama przemoc, zwłaszcza kończąca się śmiercią ofiar, jest środkiem sprawowania władzy, lecz groźba przemocy, strach przed skutkami jej użycia. Przemoc należy traktować więc jako ostateczny środek sprawowania władzy.

Groźba przemocy może być oparta - i bardzo często jest - na normach prawnych. Niekiedy też istotę prawa sprowadza się do