8739620455

człowiekiem oraz sprawowanie władzy przez tych samych ludzi, którzy jej podlegają. Wskazuje przy tym, iż demokracja to nie tylko samorządność społeczeństwa, ale także jego prawo do samookreślenia się²⁰. Z kolei K.R. Popper, mówiąc o demokracji, podkreśla, że nie należy raczej wskazywać na rządy ludu jako podstawę, która tworzy ten system, bowiem w rzeczywistości nigdzie lud nie rządzi, lecz rządzą rządy. Realną kwintesencją nowoczesnej demokracji według tego autora jest, występująca tylko w jej ramach, możliwość swobodnego odwołania źle rządzących drogą wyrażonego w głosowaniu sprzeciwu większości²¹.

Ważnym pojęciem jest państwo prawne. Pojęcie to wywodzi się z języka niemieckiego (Rechtsstaat) i oznacza, że sprawowanie władzy państwowej jest dopuszczalne tylko na podstawie konstytucji oraz formalnie i materialnie zgodnych z nią ustaw w celu zagwarantowania takich wartości, jak: godność człowieka, wolność, sprawiedliwość i pewność prawa²². Wymienia się szereg zasad konstytuujących państwo prawne. Po pierwsze, oparcie władzy na konstytucji, która jest aktem rangi najwyższej. Po drugie, relacja obywatel-państwo jest określona przez prawa zasadnicze, gwarantujące osobiste wolności. Po trzecie, władza państwowa jest podzielona pomiędzy wykonawczą, ustawodawczą a sądowniczą. Po czwarte, podstawą i granicą wszelkiego działania państwa jest prawo i konstytucja dla władzy ustawodawczej, ustawy i rozporządzenia dla administracji i sądów. Po piąte, wobec ustawy każdy jest równy, a oznacza to w szczególności połączenie państwa prawnego z zasadą demokracji. Po szóste, istnieją gwarancje szerokiej ochrony prawnej sprawowane przez niezawisłe sądy w ramach ustawowo przewidzianego postępowania; ochrona ta dotyczy także niezgodnych z prawem działań władz państwowych, w tym również władzy ustawodawczej. Po siódme, istnieje system odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych, państwowych i samorządowych, który przejawia się w ich odpowiedzialności prawnej - dyscyplinarnej, cywilnej i karnej oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone obywatelowi, względnie uszczuplenie praw obywateli. Po ósme, pojęcie państwa prawnego obejmuje także zasady ukierunkowujące działalność organów państwa, to jest proporcjonalność środków i celów, przewidywalność oraz obliczalność państwowej ingerencji²³. Jak widać, szczególną rolę w konstrukcji państwa prawnego przypisano konstytucji.

²⁰    M. Bankowicz, Fenomen ... wyd. cyt., s. 17-18

²¹    Tamże, s. 24-25.

²²    J. Nowacki, Rządy prawa, Katowice 1995.

²³    Zasady powyższe sformułował w 1971 r. rektor Uniwersytetu Kolońskiego Klaus Stern, cyt. za B. Jastrzębski, Podstawowe zasady demokratycznego państwa prawa i administracji publicznej, Płock 1999, s. 157-158.

9