skanuj0005 (394)

Przykładów adaptacji „wiernej" można podać bardzo wiele. Stały Się one szczególnie łatwe w dobie seriali telewizyjnych, pozwalających na rozłożenie projekcji na wiele godzin, a co za tym idzie, „ilustrowanie" książki „strona po stronie". Poprzestaniemy na najwyrazistszych egzemplifikacjach: czteroseryjna, opisowa wersja „Wojny i pokoju" Sergiusza Bondarczuka (wg powieści Lwa Tołstoja), dosłowna „Zbrodnia i kora” Lwa Kulidżanowa (wg utworu Fiodora Dostojewskiego) oraz „albumowe" „Czerwone i czarne” Claude Autant-Lara (wg powieści Stendhala). Najwięcej podobnych przykładów dostarczają w ostatnim czasie seriale telewizyjne („Rodzina Połanieckich" J. Rybkowskiego).

2.    „Przekład estetyczny" prozy. Jest to przypadek poszukiwania przez ekraaizatora (w zasadzie hołdującego idei wierności wobec klasyka) nie tylko ekwiwalentu obrazowego fabuły (przy czym nowa konstrukcja wątków odpowiada naczelnej zasadzie kompozycyjnej oraz idei pierwowzoru). Sposób ujęcia i zinterpretowania problematyki utworu świadczy zazwyczaj o pietyzmie; reżyser zmierza do tego, aby aprobując kształt filmowy — autor pierwowzoru literackiego • mógł także bez zastrzeżeń zaakceptować nowe dzieło jako 'bliskie duchowo jego tekstowi. Przykłady klasyczne: „Symfonia pastoralna" Jean Delanoya (wg powieści A. Gide’a), „Diabeł wcielony” Gloude Autant-Lara (wg książki Radigueta); z rzeczy nowszych: „Szaleństwo ii metoda” Miguela Littina (wg powieści Alejo Carpentiera).

3.    Adaptacja swobodna — oparta na swoiście rozumianej sympatii filmowego twórcy do pisarza i jego prozy. Jest to typ adaptacji zmierzającej do przekazania tego, co w utworze swoiście literackie i dla niego charakterystyczne. Nierzadko więc reżyser podejmuje się oddać klimat, stylistykę — mniej czyniąc starań o zgodność wobec powieściowej intrygi; a także w mniejszym stopniu wykorzystując prawa ekranu. Jest to rodzaj stylistycznych wariacji na temat znanego utworu, lub wręcz aktualizacja, polegająca na przeniesieniu fabuły w inną epokę, przy zachowaniu wszystkich niuansów pierwowzoru. Wydaje się, że stanowi ona przejaw szlachetnie pojętej „literaokości" filmu. Przykłady: „Tom Jones" Tony Richardsona (wg romansu Henry’ego Fieldinga), „Rękopis znaleziony w Sara-gossie” Wojciecha J. Hasa (wg powieści Jana Potockiego) czy „Teresa Desqueyroux” Geargesa Franju (na podstawie powieści Fran-cois Mauriaca).

4.    Adaptacja twórcza, zwielokrotniająca walory pierwowzoru. Powstaje przy styku dwóch indywidualności - pisarza i filmowca (myślącego kategoriami autorskimi ale respektującego 'lub wręcz zafascynowanego propozycjami intelektualnym,i pierwowzoru). Mimo wprowadzenia wielu własnych, filmowych rozwiązań, przy dość dużej swobodzie w odtworzeniiu fabuły i wątków powieściowych, otrzymujemy wówczas dzieło jakościowo nowe, często nie tylko dorównujące powieści, ale niejednokrotnie wzbogacające pierwowzór o nowe możliwości odczytania problematyki, nasuwające też niejednokrotnie nową, odmienną od pisarskiej interpretację. Przykłady: „Matka" Wslewołoda Pudowkina wg M. Gorkiego, „Popiół i diament" Andrzeja Wajdy wg powieści J. Andrzejewskiego, „Los człowieka”, Sergiusza Bondarczuka wg noweli M. Szołochowa.

5.    Inspiracja tematem literackim — stanowi najwymowniejszy przykład niezależnej i twórczej postawy reżysera filmowego wobec literackiego mitu. Filmowiec z literatury czerpie jedynie motyw tematyczny, klasyczny wątek lub mit. Podejmuje go w indywidualny, autorski sposób. Decydującą rolę w kształtowaniu nowego dzieła odgrywa właśnie osobowość twórcy filmowego i ona odciska z reguły na dziele ostateczne piętno. Jako przykłady można podać zarówno filmy Orsona Wellesa, stanowiące transpozycję tematów szekspirowskich — „Makbeta" czy „Otella”, podobnie jak „Tron we krwi" Akira Kurosawy (także wg „Makbeta" Szekspira); a obok tego filmy Pier Paolo Pasoliniego — „Król Edyp" i „Medea” według tragedii Eurypidesa czy „Dekameron” inspirowany przez nowelistykę Boccaccia.

Zaproponowane wyżej schematy podziału — jak się zastrzegaliśmy na wstępie — nie mogą oczywiście wyczerpać wszystkich możliwości interpretacyjnych. Zwłaszcza, że w praktyce rzadko mamy do czynienia z „czystymi" realizacjami podanych rodzajów ekranizacji i adaptacji. W istocie najczęściej spotykamy przykłady dzieł ujawniające skomplikowane przemieszczanie elementów „filmowych".

39