img367

38    WSTĘP

la szczególnie łatwo mogło umknąć uwadze autora, gdy dotyczyło dalszych kart jakiegoś obfitego w wiadomości roku, z zapiskami zaczętymi: eodem anno. Prawdopodobnie ostateczna redakcja niewiele zmieniała w kolejności kart, koncentrując uwagę na stylistycznym wygładzeniu zapisek. Szkielet annalislyczny ujawnia się szczególnie wyraźnie w pierwszej księdze szeregami wypisanych tylko pustych lal; pozostawienie ich w tekście jest wyrazem postawy średniowiecznego kronikarza, biorącego zawsze pod uwagę późniejsze uzupełnianie dzieła, nic tylko przez samego autora, ale i przez innych, wzbogacających je różnymi wiadomościami według swoich potrzeb.

Kosmas najwięcej się utrudził redagując pierwszą księgę dzieła. Ustalił wtedy - jak byśmy dziś powiedzieli - pe-riodyzację dziejów Czech, której głównym kryterium był charakter materiałów, na jakich się opierał dla danego okresu dziejów. Kończy księgę pierwszą następującym zdaniem: „Do tego miejsca to, co się działo w starodawnych czasach, zawiera księga pierwsza. Ale ponieważ, jak powiedział święty Hieronim, inaczej opowiada się rzeczy widziane, inaczej słyszane, inaczej zmyślone - co lepiej wiemy, lepiej też wykładamy; teraz z pomocą Bożą i świętego Wojciecha pragnie dusza to opowiedzieć, co sami widzimy albo co wiarogodnie usłyszeliśmy opowiedziane przez tych, co widzieli" (1,42). Od razu ostrzega czytelnika, że nie wszystkie opowiadania są prawdziwe; tym wyraźniej ujawnia się ta tendencja kronikarza, gdy zestawimy zdanie o św. Hieronimie z miejscem Kmniki Reginona, z którego je Kosmas odpisał. Regino pisze: „...inaczej bowiem, jak mówi Hieronim, opowiada się rzeczy widziane, inaczej słyszane; co lepiej wiemy, lepiej też wykładamy”⁴². Kosmas dodał: ina-

⁴² F. Kurze, Rcginonis ahbatis Prumiensis Chronicon cum continu-

KRONIKA. JAK I KIEDY POWSTAWAŁA    39

1

czej zmyślone. Wraca do tej kwestii kończąc opowieścią o Duringu bajeczne dzieje Czech: „1 ponieważ bywa opowiadane, że to zdarzyło się w starodawnych czasach, pozostawiamy sądowi czytelnika, czy są to fakty, czy zmyślenia. Teraz godzi się, aby pióro nasze, chociaż stępione, niemniej jednak wieme, naostrzyło się do opisania tych rzeczy godnych pamięci, które zaleca prawdziwa opowieść wiarogodnych” (I, 13). 1 jeszcze w przedmowie do Gerwazego, pisanej niewątpliwie po skończeniu księgi, podkreśla Kosmas po raz trzeci fabularny charakter początków Kroniki: „Zacząłem więc tę opowieść od pierwszych mieszkańców ziemi czeskiej i to bardzo niewiele, czcgom się nauczył z bajecznych opowiadań starców -nie z żądzy ludzkiej pochwały, lecz aby opowiadania te w ogóle nic uległy zapomnieniu - jak mogę i umiem, wykładam”. Regino, w przytoczonym wyżej ustępie, z którego Kosmas i w tym miejscu zapożyczał zwrotów, pisze: „... cośkolwiek także dodam, co usłyszałem z opowiadania starszych”.

Kosmas zaznacza więc jasno i wyraźnie, że opowiedziane przez niego początki dziejów czeskich nic mogą uchodzić za relację o zdarzeniach prawdziwych; nic włącza ich też świadomie do annalistycznego szkieletu dzieła. Wspomina o tym w końcowym ustępie przedmowy do Gerwazego, jeszcze raz omawiając treść pierwszej księgi: „Ta zaś pierwsza księga zawiera dzieje Czechów, jak mogłem o nich się dowiedzieć, doprowadzone aż do czasów pierwszego

atione Tnnerensi, Hannoterae 1890, s. 73 pod rokiem 813: „aliter cnim ut Icronimus ait, narrantur visa. aliter audila; quac melius scimus. mc-lius et proferimus" i drugi zwrot: „quaedam etiam addidi, quac cx tiarrationc seniorom audivi”.

XXXVIII    wstęp    życiorys tiuetmara    XXXIX

nad grodem w Miśni. Kiedy w lipcu tegoż roku ruszyła zapowiedziana jeszcze z wiosną wyprawa wojenna przeciw Polsce, Thietmar bieize w niej początkowo udział, lecz zawraca już z Licykawy razem z cesarzową. Samą jednak wyprawą interesuje się bardzo, dowodem czego szczegółowe jej przedstawienie w Kronice (VIJ, 59-64). Wracając z tej niefortunnej wyprawy cesarz zatrzymał się w październiku na kilka tygodni w Mcrseburgu. Może wówczas zdołał kronikarz wyjednać od swego władcy bogate darowizny, jakie ten sporządził w Allstcdt, zaraz po opuszczeniu Merseburga, na izecz biskupa i kanoników merscburskich²⁶.

Rok 1018, ostatni rok życia Thiclmara, zaczyna się ważnym wydarzeniem, jakim był pokój budziszyński, zawarty 30 stycznia (VIII, 1). Thietmar wiedział oczywiście dokładnie o postanowieniach tego pokoju, lecz celowo je przemilczał ograniczając się do lakonicznej, własnoręcznie napisanej oceny, iż był to pokój „niejaki być powinien, lecz jaki dało się zawrzeć w ówczesnej sytuacji”. Wiosną tegoż roku Thietmar miał duże pizykrości ze strony synów margrabiego Ekkcharda I, Hermana i Ekkcharda II, którzy naruszyli prawa własności jego biskupstwa w lesie zwiękow-skim (Zwenkau). Las ten darował Otto II w roku 974 katedrze merseburskicj. Po zniesieniu diecezji merseburskiei margrabia Ekkehard 1 zawładnął tym lasem w roku 997 na drodze zamiany, lecz po wskrzeszeniu biskupstwa w roku 1004 las został mu znowu przywrócony na mocy wyroku Henryka II (VIII, 20). Kiedy synowie margrabiego wytoczyli ponownie tę sprawę w roku 1017 przed sąd cesarza, ten wydal wyrok oddalający ich pretensje. Tymczasem, już po wyroku, Ekkehard II zaczął używać lasu zastawiając

10 VII, 66.

wnim sidła na dzikie zwierzęta (VIII, 21). Thietmar, korzystając z lego. iż nie byt jeszcze w tej odległej części swojej diecezji, udał się tam w podróż duszpasterską i przybywszy na miejsce wystąpił ostro przeciw naruszycielom jego praw (VIII, 21). Za słuszną sprawą Thiclmara ujął się nawet brat naruszycieli, ówczesny kanclerz Gunter. Ekke-liard i Herman przyrzekli w końcu pokój, lecz go, jak pisze Thietmar, nie dotrzymali (VIII, 22). Ich słudzy mianowicie nadal dopuszczali się napadów na czeladź, biskupią, co dało Thietmarowi okazję do ostrej wycieczki przeciwko samowoli fcudalów w Kronice (VIII, 23).

Thietmar umarł 1 grudnia 1018 roku²⁷ mając lat 43, a więc w młodym stosunkowo wieku. Pochowany został jeszcze w starej katedizc. Po wybudowaniu nowej w roku 1021 przeniesiono jego zwłoki do tzw. kaplicy biskupiej, mieszczącej się w tejże katedrze. Na grobowcu Thictmara wedle świadectwa Kroniki Móbiusa z XVII wieku²⁸ znajdowały się następujące napisy, zatarte w późniejszych czasach: w głowie grobowca: Reverendus Dominus S. Dilina-rus episcopus; w nogach: Gralia Dei sum quod sum; po bokach: dwa wiersze heksametryczne:

Quid sapient, facianl docenili, <pii reda seipmiiltu;

Conle, niaim, lingua, Ditmari gęsia loąmmtw:

¹⁷ Dala śmierci Tiuetmara zaczerpnięta jest z Roczników kwediin-burskich (M.G. SS. III, s. 84) i Kmniki biskupów kościoła mersebur-skiego (M.G. SS. X, s. 177). Pogląd dawniejszej literatury, oparty na Rocznikach magdeburskich (SS. XVI. s. 167). obalił definitywnie F. Kurze, Abfasswigszeit und Entstehungsweisc der Chronik Thictnuirs, Ncucs Arc!iiv 14 (1889), s. 81 in.

Inne świadectwa z tegoż czasu podaje R. Iloltzmamt. Wstęp do wyd. Kroniki, s. XXVII, uw. 6.

Si

^r - -