img864 (2)

36

Aspekty mitu

Magiczny czar „początków ”

37

z wielu zastosowań tego mitu. Jako pierwowzór wszelkiego „tworzenia”, mit kosmogoniczny może pomóc choremu „rozpocząć na nowo” swoje życie. Poprzez powrót do początku spodziewamy się dostąpić ponownych narodzin. Otóż wszystkie przeanalizowane przez nas rytuały uzdrawiające mają na celu właśnie powrót do początku. Można odnieść wrażenie, że dla społeczności archaicznych życie nie może być naprawione, lecz musi być stworzone na nowo poprzez powrót do źródeł. Źródłem zaś par excellence jest niezwykła eksplozja energii, życia i obfitości, która miała miejsce w momencie stworzenia Świata.

Wszystko to widać bardzo wyraźnie na przykładzie wielu rytualnych zastosowań polinezyjskiego mitu kosmogonicz-nego. Zgodnie z tym, o czym powiada, na początku istniały tylko Wody i Ciemności, lo, Bóg najwyższy, mocą myśli i słów rozdzielił Wody, tworząc Niebo i Ziemię. Powiedział on: „Niech Wody się rozstąpią, niech powstaną Niebiosa, niech stanie się Ziemia!”. Te kosmogoniczne słowa lo, dzięki którym zaczął istnieć Świat, są słowami stwórczymi, słowami, które tworzą, słowami brzemiennymi w świętą moc. Dlatego też ludzie wymawiająje zawsze wtedy, gdy trzeba coś zrobić lub stworzyć. Powtarzane są one podczas rytuału zapładniania jałowego łona, podczas rytuału uzdrawiania ciała i umysłu, ale także w chwili śmierci, podczas wojny lub w trakcie deklamacji opowieści genealogicznych. Oto co mówi współczesny nam Polinezyjczyk, Hare Hongi:

Słowa, za sprawą których lo ukształtował Wszechświat — to znaczy za sprawą których został on zrodzony i natchniony do wyłonienia świata pełnego blasku — nimi właśnie posługujemy się w rytuale zapłodnienia jałowego łona. Słów, za pomocą których lo sprawił, że w ciemności pojawiło się światło, używa się w rytuałach mających rozweselić ponure i przygnębione serce, przeciwstawić się niemocy i starości, rozprowadzić światłość na rzeczach i miejscach zaciemnionych, natchnąć pieśniarzy, ale także w trakcie niepowodzeń wojennych oraz wielu innych okoliczności, które przywodzą człowieka do rozpaczy. We wszystkich tego rodzaju przypadkach rytuał, który ma szerzyć światło i radość, powtarza słowa, którymi posłużył się lo, aby przezwyciężyć i rozproszyć ciemności²¹.

Warto zwrócić uwagę na ten tekst. Stanowi on bowiem bezpośrednie i niesłychanie ważne świadectwo funkcji mitu kosmogonicznego w społecznościach tradycyjnych. Jak już się o tym przekonaliśmy, mit ten jest modelem wszelkiego rodzaju „tworzenia”; zarówno prokreacji oraz przezwyciężenia niepomyślnej sytuacji militarnej, jak i przywrócenia równowagi psychicznej zachwianej przez melancholię i rozpacz. Ta różnorodność możliwych zastosowań mitu kosmogonicznego wydaje się nam szczególnie znacząca. Człowiek należący do społeczności tradycyjnych odczuwa głęboką jedność wszelkich możliwych „dzieł” lub „form” niezależnie od tego, czy należą one do porządku biologicznego, psychologicznego czy historycznego. Niepomyślny przebieg wojny jest równoznaczny z chorobą, ponurym i przygnębionym sercem, kobiecą bezpłodnością, brakiem natchnienia u poety i wszelkimi innymi krytycznymi sytuacjami egzystencjalnymi, gdy człowiek popada w rozpacz. Wszystkie te krytyczne i rozpaczliwe sytuacje, pozornie bez wyjścia, zażegnać można poprzez recytacje mitu kosmogonicznego, a zwłaszcza poprzez powtarzanie słów, za sprawą których lo spłodził Wszechświat, zaprowadzając światło w ciemnościach. Innymi słowy, kosmogonia stanowi pierwowzór wszelkiej sytuacji wymagającej tworzenia: wszystko, co czyni człowiek, jest w pewnym sensie powtórzeniem „aktu” par excellence, archetypowego gestu Boga stwórcy: Stworzenia Świata.

Jak już mogliśmy się o tym przekonać, mit kosmogoniczny przywoływany jest również w obliczu śmierci; albowiem także śmierć stanowi nową sytuację, wobec której należy się odpowiednio zachować, jeśli chcemy uczynić ją twórczą. Można „przegapić” śmierć, tak jak przegrywa się bitwę, jak traci się równowagę psychiczną czy radość życia. Należy

E.S.C. Handy, Polynesian Religion, Honolulu 1927, s. 10-11.