img870 (2)

48

Aspekty mitu

Mity i rytuały odnowy

49

uchwycić można ludzką egzystencję. Jest rzeczą oczywistą, że na przykład „Świat" aborygenów żyjących ze zbieractwa i łowiectwa jest inny niż „Świat” rolników z okresu neolitu; tak samo jak i ten, w którym żyją ci drudzy, nie jest identyczny ze „Światem” mieszkańców Bliskiego Wschodu, czy też z tym, w którym żyje dzisiaj ludność Europy Zachodniej czy Stanów Zjednoczonych. Różnice są tutaj na tyle wyraźne, że nie trzeba ich wyjaśniać. Wspomnieliśmy o tym tylko gwoli uniknięcia nieporozumienia; cytując przykłady przedstawiające różne rodzaje kultur, nie mamy bowiem zamiaru uprawiać „bezładnego” komparatywizmu w stylu Frazera. Historyczne konteksty każdego z zaprezentowanych przykładów zostają przemilczane, dzieje się tak jednak tylko dlatego, że daremne wydaje się nam precyzowanie (w stosunku do każdego wspominanego tu plemienia), jaka jest jego organizacja socjalna i ekonomiczna oraz z organizacją jakiego innego plemienia można by ją porównać.

A zatem „Świat” jest zawsze światem, który znamy i w którym żyjemy; zmienia się on zależnie od rodzaju kultury, istnieje przeto znaczna liczba „Światów”. Ale z punktu widzenia naszych rozważań ważne jest to, że mimo różnic w strukturach socjoekonomicznych, mimo odmienności kontekstów kulturowych, ludy archaiczne uważają, że Świat powinien być corocznie odnawiany i że odnowa ta odbywa się zgodnie z modelem, jaki przedstawia kosmogonia lub mit pochodzenia odgrywający rolę mitu kosmogonicznego.

Oczywiście pierwotni różnie rozumieją „Rok”, a daty Nowego Roku zmieniają się w zależności od klimatu, środowiska geograficznego, rodzaju kultury itp. Zawsze chodzi tu jednak o jakiś cykl, to znaczy o pewien przedział czasowy, który ma początek i koniec. Otóż na końcu jednego cyklu i na początku drugiego odprawia się cały szereg rytuałów mających na celu odnowę Świata. Jak już wspomnieliśmy, to właśnie renovatio jest ponownym stworzeniem, które przebiega zgodnie z modelem wyznaczonym przez kosmogonię.

Najprostsze przykłady odnaleźć można wśród aborygenów — chodzi tu o corocznie ponawiane mity pochodzenia-

Zwierzęta i rośliny, stworzone in illo tempore przez Istoty Nadnaturalne, zostają raz jeszcze rytualnie stworzone. Znajdujące się w Kimberley malowidła naskalne uważane za dzieło mitycznych przodków są odmalowywane gwoli przywrócenia im ich twórczej mocy, jaka po raz pierwszy ujawniła się w czasach mitycznych, to znaczy na początku Świata⁵.

Dla aborygenów owo od-tworzenie roślin i zwierząt równoznaczne jest z od-tworzeniem Świata. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że pomnażając ilość pożywienia mają oni nadzieję żyć jeszcze przez następny rok, ale przede wszystkim dlatego, że tak naprawdę Świat narodził się dopiero wtedy, gdy po raz pierwszy w Czasach Snu pojawiły się rośliny i zwierzęta, które są efektem działalności Istot Nadnaturalnych. Odżywianie nie jest tylko zwykłym aktem fizjologicznym, lecz także aktem „religijnym”: zjadamy to, co stworzyły Istoty Nadnaturalne, a tym samym naśladujemy to, co na początku Świata uczynili nasi mityczni przodkowie⁶.

Dla aborygenów cała kosmogonia sprowadza się do stworzenia znanego im krajobrazu. To jest ich „Świat” — to właśnie on musi być co jakiś czas odnawiany, w przeciwnym bowiem razie grozi mu zagłada. Podobne przekonanie — że Kosmosowi grozi zniszczenie, jeśli nie będzie on corocznie odtwarzany — jest inspiracją dla najważniejszego święta kalifornijskich plemion Karok, Hupa i Yu-rok. Ceremonia ta nazywa się w ich językach „odnową Świata”, po angielsku „New Yead\ Jej celem jest naprawienie i wzmocnienie ziemi na następny rok lub dwa lata. W niektórych szczepach Yurok cel ten osiąga się poprzez rytualną rekonstrukcję łaźni parowej. (Jest to rytuał posiadający strukturę kosmogoniczną, inne jego przykłady Przytoczymy jeszcze później.) Głównym elementem tej

Zob. H. Pelri, Sterbende Welt in Nordwest Australien, Bruns-s. 200 i nast.; A.P. Elkin, Austrałian Ahorigines, London ^,9H_S.220inast.

Ii    ^c^°dzi o religijne znaczenie pożywienia, zob. Eliade. Me-

°Jeles iandrogyn, dz. cyt., s. 152, 163 i nast.