img930 (2)

170 Aspekty mitu

nowały Postacie, mity i obrzędy, których rodowód sięgał wczesnej starożytności, a nawet protohistorii¹⁴.

Często zarzucano Kościołowi rzymskokatolickiemu i prawosławnemu, że wchłonęły tak wiele elementów „pogańskich”. Czy jednak krytyka ta zawsze była zasadna? Z jednej strony pogaństwo mogło przetrwać tylko w formie — choćby powierzchownie— schrystianizowanej. Ta polityka asymilacji „pogaństwa”, której nie można było uniknąć, nie była niczym nowym; już w okresie swoich początków Kościół zaakceptował i zasymilował wiele kalendarzowych świąt przedchrześcijańskich. Z drugiej strony ludzi żyjących z uprawy roli, ze względu na ich sposób bycia w Kosmosie, nie pociągało chrześcijaństwo „historyczne” i moralne. Inspirację dla doświadczenia religijnego typowego dla społeczności wiejskich stanowiło raczej coś, co można by określić mianem „chrześcijaństwa kosmicznego”. Europejscy wieśniacy uważali chrześcijaństwo za liturgię kosmiczną. Tajemnica związana z ofiarą Chrystusa miała również związek z losami Kosmosu. „W oczekiwaniu na Zmartwychwstanie cała Natura pogrążona jest w cierpieniu”— to bodaj jeden z głównych motywów liturgii paschalnej i religijnego folkloru wschodniego chrześcijaństwa. M istyczne uzależnienie od rytmów kosmicznych, gwałtownie tępione przez Proroków Starego Testamentui z wielkimi oporami tolerowane przez Kościół, stanowi istotę życia religijnego społeczności wiejskich, przede wszystkim z terenów Europy Południowo--Wschodniej. Na tych ziemiach nie uważa się „Natury” za siedlisko grzechu, lecz za dzieło Boga. Po Wcieleniu Światu przywrócona została jego pierwotna świetność; to dlatego Chrystus i Kościół „obłożeni” zostali tyloma symbolami kosmicznymi. W religijnym folklorze Europy Południowo--Wschodniej sakramenty uświęcają również Naturę.

¹⁴ Leopold Schmidt udowodnił, że wiejski folklor Europy centralnej zawiera elemeny mitologiczne oraz rytuały, które zniknęły z klasycznej mitologii greckiej już w czasach Homera i Hezjoda; por. L. Schmidt, Gestaltlieiligkeit im bauerlichen Arheitsmythos, Wien 1952, zwłaszcza s. 136 i nast.

Chłopi z terenów Europy Wschodniej nie uważali tego rodzaju wierzeń za przejaw „poganizacji” chrześcijaństwa, lecz — przeciwnie — za dowód chrystianizacji religii ich przodków. Jeśli przyjrzymy się bliżej „ludowej teologii”, jaką zaobserwować można w obrębie tego rodzaju folkloru religijnego, to przekonamy się wówczas, iż „chrześcijaństwo kosmiczne” nie jest nową formą pogaństwa, lecz pogańsko--chrześcijańskim synkretyzmem. Stanowi on oryginalny wytwór religijny — wytwór, w którym eschatologia i soterio-logia przybierają wymiar kosmiczny; co więcej, według tego rodzaju wierzeń Chrystus, nie przestając być Pantokratorem, zstępuje na ziemię i odwiedza wieśniaków, podobnie jak w mitach społeczności archaicznych czyniła to Istota Najwyższa, zanim stała się deus otiosus: taki Chrystus nie jest „postacią historyczną”, ponieważ dla świadomości ludowej nie liczy się ani chronologia, ani autentyczność wydarzeń i postaci historycznych. Tytułem podsumowania zapamiętajmy jedno: dla społeczności wiejskich Chrystus jest tylko „bogiem” odziedziczonym po dawnych politeizmach. Nie ma żadnej sprzeczności pomiędzy obrazem Chrystusa przedstawianym przez Kościół i zawartym w Ewangelii a wyobrażeniem folkloru religijnego: narodziny Jezusa, jego nauczanie i cuda, ukrzyżowanie i zmartwychwstanie stanowią centralny motyw ludowego chrześcijaństwa. Ponadto folklor ten przenika duch chrześcijański, a nie „pogański”: wszystko obraca się wokół zbawienia człowieka przez Chrystusa; wiaty, nadziei i miłosierdzia; Świata, który jest „dobry”, ponieważ został stworzony przez Boga Ojca i odkupiony przez Jego Syna; ludzkiego istnienia, które wydarza się tylko raz i które nie jest pozbawione znaczenia; człowieka, który choć posiada wolność wyboru między dobrem a złem, nie będzie sądzony wyłącznie podług tego wyboru.

Niejest konieczne przedstawianie tutaj głównych zarysów tej „teologii ludowej”, należy jednak podkreślić fakt zdominowania chrześcijaństwa kosmicznego społeczności wiejskich przez nostalgię za Naturą uświęconą obecnością Jezusa. Tęsknota za Rajem, pragnienie odnalezienia Natury poprą-