img912

ry wiejskie, ale taikże miejskie, jak w przypadku gwary śląskiej czy kaszubskiej. Należy jednak wyodrębnić miejskie gwary tożsame w swoich zasadniczych cechach z gwarami okolicznych .wsi od języków (zwanych często gwarami) miejskich, które nie stanowią już gwar ludowych- Różnice systemowe, a także semantyczno-leksykalne między językiem ogólnym a gwarami ludowymi są różnorodne, gdyż różnorodne są gwary, przy czym w grę mogą wchodzić gwary mieszane, interdialekty, komplikujące względnie klarowne opozycje-

Na płaszczyźnie fonetycznej i fonologicznej różnic tych jest najwięcej i zostały one stosunkowo najlepiej zbadane przez dialektologów. Odmienny charakter obu tych zasadniczych odmian polszczyzny określają także pozostałe hierarchie systemu, np. różnice w zakresie podka-tegorii fleksyjnych, którymi zajęła się bliżej T. Skubalanka (praca w druku). W grę wchodzą również i inne czynniki. Język ogólny w zestawieniu z gwarami wykazuje więc: 1) wielkie zróżnicowanie socjo-lektalne, funkcjonalne, stylistyczne i genologiczne, 2) szeroki uzus, nie determinowany przez czynniki geo-społeczne, 3) dużą ekspansywność, 4) znaczny stopień kodyfikacji, będący wynikiem oddziaływania różnych norm, w tym norm poprawnościowych, 5) bogactwo form językowych i leksykalnych, 6) odmienność w zakresie środków i form przekazu.

Niemal wszystkie ważniejsze różnice w sferze langue między językiem ogólnym a gwarami ludowymi są dziedzictwem historii. Ewolucja dawnego języka literackiego potoczyła się inną drogą niż ewolucja gwar; różnice z każdym wiekiem nasilały się, osiągając — moim zdaniem — apogeum w II połowie XIX w. Wraz z rozwojem miast przemysłowych nasiliły się -procesy dyfuzji gwar ludowych z potocznyrpd odmianami języka ogólnego; wiek XX procesy te przyspieszył, po drugiej wojnie stały się one zjawiskiem masowym. Mamy dzisiaj do czynienia z licznymi odmianami języków mieszanych nie tylko w miastach, ale i na wsi. Dawniej stanowiły one raczej cienką strugę w zasadniczych rozlewiskach polszczyzny, dzisiaj języki mieszane tworzą rodzaj szerokiego kanału łączącego te rozlewiska. Głównie za sprawą przybyszów ze wsi, z których kształtowały się nowe i duże środowiska robotnicze. Ogromną rolę, jeśli idzie o sytuację językową na wsi, odegrały miejskie wzorce kulturowe i cywilizacyjne, oddziałujące niemal na wszystkie dziedziny życia i na sferę języka. Dodajmy do tego oddziaływanie środków masowego przekazu.

State języków mieszanych jest często tak skomplikowany, że trudno jest określić,Ico w nich przeważa: czy składniki języka ogólnego, czy gwarowego. Ogólnie rzecz biorąc: rozwój mieszanych odmian polszczyzny zmierza w kierunku języka ogólnego jako kodu silniejszego i eks-

28