img927 (2)

164 Aspekty mitu

dawnych tekstów teologicznych. Ortodoksyjni teologowie w replice, jakiej udzielili Marcjonowi i innym gnostykom, zmuszeni byli zastosować tę samą metodę.

Na początku II wieku Ajlios Theon w traktacie Progym-nasmata wyłożył, na czym polega różnica pomiędzy mitem a opowieścią: mit jest „wykładem fałszywym opowiadającym prawdę”, podczas gdy opowieść jest „wykładem przedstawiającym wydarzenia, które miały miejsce lub mogły mieć miejsce”¹. Teologowie chrześcijańscy oczywiście przeczyli twierdzeniu, że Ewangelie są „mitami” lub „niezwykłymi historiami”, na przykład Justyn nie chciał dopuścić istnienia jakiegokolwiek ryzyka mylenia Ewangelii z „niezwykłymi historiami”. Życie Jezusa było wypełnieniem proroctw Starego Testamentu, a literacka forma, w jakiej spisano Ewangelie, była różna od formy właściwej mitom. Co więcej, Justyn twierdził, że można czytelnikowi, który nie jest chrześcijaninem, podać materialne dowody na historyczną autentyczność Ewangelii. Na przykład fakt narodzin Jezusa można udowodnić dzięki „deklaracjom podatkowym złożonym rządcy Quirinusowi i (ex hypothesi!) dostępnym w Rzymie półtora wieku później”². Podobnie Tacjan i Klemens Aleksandryjski uważali Ewangelie za świadectwa historyczne.

Jednak z naszego punktu widzenia o wiele bardziej interesujący wydaje się pogląd Orygenesa, który był zbyt mocno przeświadczony o wartości duchowej opowieści ewangelicznych, by mógł zgodzić się na odczytywanie ich w sposób dosłowny, tak jak czynią to maluczcy i heretycy — dlatego właśnie wychwalał on egzegezę alegoryczną. A jednak, zmuszony bronić chrześcijaństwa przeciw Celsusowi, kładł nacisk na historyczną autentyczność życia Jezusa i próbował uwierzytelnić wszystkie świadectwa historyczne. Orygenes krytykuje i odrzuca historyczną autentyczność epizodu wypędzenia kupców ze świątyni.

W tej części swego systemu, która mówi o natchnieniu i egzegezie, Orygenes twierdzi, że tam, gdzie fakty historyczne nie zgadzają się z prawdą duchową, Pismo wprowadza pewne wydarzenia —jedne całkowicie nierzeczywiste, inne — które mogłyby się zdarzyć, ale które w rzeczywistości nigdy się nie wydarzyły³.

W miejsce „mitu” i „fikcji” używa on słów „zagadka” i „parabola”; nie można być jednak do końca pewnym, że pojęcia te są dla niego równoznaczne⁴.

Orygenes przyznaje zatem, że Ewangelie opisują zdarzenia, które nie są historycznie „autentyczne”, lecz które są „prawdziwe” w porządku duchowym. Odpowiadając na zarzuty Celsusa, uznaje jednak również istnienie trudności towarzyszących udowodnieniu autentyczności dowolnego zdarzenia historycznego.

...muszę stwierdzić, że wykazanie, iż jakieś wydarzenie odbyło się naprawdę, i przedstawienie namacalnych dowodów jest rzeczą bardzo trudną, niekiedy nawet wprost niemożliwą⁵.

Orygenes uważa jednak, że niektóre wydarzenia z życia Jezusa są w wystarczającym stopniu potwierdzone przez świadectwa historyczne. Na przykład ukrzyżowanie Jezusa miało miejsce w obecności bardzo wielu osób, trzęsienie ziemi i ogarniające ją ciemności mogą być potwierdzone przez historyczne relacje Flegona z Tralles⁶. Ostatnia Wieczerza jest wydarzc-

1

   Grant, The Earliest Lives, dz. cyt., s. 15. Jeśli chodzi o Theona, zob. tamże, s. 39 i nast. Por. także: tenże, The Letter and the Spirit, London 1957, s. 120 i nast.; J. Pepin, l/fythe et Allegorie. Les origines grecques et les contestations judeo-chretiennes, Paris 1958.

2

   Grant, The Earliest Lives, dz. cyt., s. 21.

3

   Orygenes, O zasadach IV, 2, 9, cyt. w: Grant, The Earliest Lives, dz. cyt., s. 65.

4

   Tamże, s. 66.

5

   Oiygenes, Przeciw Celsusowi I, 42. [Z języka greckiego przełożył, wstępem, objaśnieniami i indeksami opatrzył Stanisław Kalinkowski, ATK., Warszawa 1986, s. 64 — przyp. wyd. poi.]

6

   Orygenes, Przeciw Celsusowi II, 56-59 [s. 125-126 — przyp. wyd. poi.]