img970 (3)

3. Bezdźwięczna głoska [1] to także pozycyjny wariant fonemu /!/ obligatoryjnie pojawiający się w śródgłosie w obustronnym sąsiedztwie bezdźwięcznych i przed pauzą po bezdźwięcznej, por.: plwać — [plfać] — /plfać/ myśl — [myśl] — /myśl/

Omawiana tu głoska różni się od wariantu podstawowego [1] niedystyn-ktywną cechą dźwięczności zdeterminowaną wpływem sąsiedztwa fonetycznego. W nagłosowej pozycji przed bezdźwięczną [1] pojawia się fakultatywnie względem dźwięcznej głoski [1], por.: lśni — [|śń’i] albo [lśni] — /lśni/

Uznamy w tym wypadku, że jest ona pozycyjno-fakultatywnym wariantem fonemu l\l.

Fonem l\l — to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1.    spółgłoskowość, por.    lam    —    [łam]    :    [iam]    —    jam -►    IM : Ul

2.    półotwartość, por.    łam    —    [łam]    :    [vam]    —    wam -►    /ł/: NI

3.    nienosowość, por.    łam    —    [łam]    :    [nam]    —    nam -►    IM : Inl

4. boczność, por.    łam — [łam] : [ram] — ram -► IM : /r/

5. dziąsłowość, por.    łam — [łam] : [lam] — lam -► IM : IM

W większości opisów współczesnej polszczyzny pomija się fonem IM (por. Laskowski 1978, Ostaszewska, Tambor 1990). I. Sawicka dowodzi, że uwzględnienie IM w spisie fonemów wcale nie wyklucza fonologiczności /u/, o czym przekonują następujące fakty:

1.    „możemy powiedzieć łapa — [łapa] i [uapa], pałka — [pałka] i [pauka], ale nie można powiedzieć *[ałto] ani *[auto] zamiast [auto] — auto;

2.    w języku polskim występują zarówno grupy /u + samogłoska/, /samogłoska + u/, jak i /u + samogłoska/, /samogłoska + u/ i w poprawnej wymowie nie mogą się wzajemnie zastępować, np.:

auto — [auto] — /auto/ astronauta — [astronauta] — /astronauta/ farmaceuta — [farmaceuta] — /farmaceuta/ jubileusz — [iub’ileuś] -— /iubileuś/ liceum — [l’iceum] — /liceum/ [...]

Zdarzają się wprawdzie niekiedy realizacje *[xydraul’ik] zamiast [xydraul’ik] — hydraulik, ale stoją one zdecydowanie poza normą kulturalnej polszczyzny” (Sawicka 1995: 127).

Fonem IM w tekstach może być realizowany w dwojaki sposób, por.:

[ł]    [ł]

1.    Głoska [ł] jest podstawowym wariantem tego fonemu, nie występuje ona przed [i] oraz [ij.

2.    Bezdźwięczna głoska [ł] jest pozycyjno-fakultatywnym wariantem tego fonemu. Może się ona pojawić w obustronnym sąsiedztwie bezdźwięcznych lub przed pauzą po bezdźwięcznej, por.:

płciowy — [płćovy] albo [pćóvy] rzekł — [żekł] albo [żek]

Fonem /r/ — jest to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1.    spółgłoskowość, por.    rak— [rak]    : [iak] —jak -*    /r/ : l\l

2.    półotwartość, por.    rak — [rak]    : [baki — bak -*    /r/ : /b/

3.    nienosowość, por.    rak — [rak]    : [mak] — mak -►    /r /: /m/

4.    nieboczność, por.    rak — [rak]    : [lak] — lak -*    /r/ : /!/

Tekstowe wykładniki tego fonemu to:

[r]    [r’]    [r]

1.    Za wariant podstawowy tego fonemu uznamy dźwięczną, twardą głoskę | r|.

2.    Zmiękczona głoska [r’] obligatoryjnie występuje przed [i] oraz [jj, por.: riksza -— [r’iksa]

aria — [ar’ia]

Głoska ta różni się od wariantu podstawowego niedystynktywną cechą zmiękczenia— uzależnioną od sąsiedztwa fonetycznego. Realizując ten sam pęczek cech dystynktywnych co i wariant podstawowy, czyli twarda głoska [r], pozostaje względem niej w dystrybucji komplementarnej, a co za tym idzie, nie wchodzi z nią w opozycję. Głoska [r’] musi być więc uznana za pozycyjny wariant fonemu li/.

3.    Głoska [r] występująca w śródgłosie między bezdźwięcznymi oraz pr/ed pauzą po bezdźwięcznej także jest pozycyjnym wariantem fonemu /r/. Realizuje ona ten sam pęczek cech dystynktywnych co i [r], różniąc się jedynie niedystynkly wui| cechą dźwięczności.

W nagłosie przed bezdźwięczną [r] jest natomiast pozycyjno-fakullalyw nym wariantem fonemu /r/. Alternatywnie może pojawiać się w takich konie kstach względem dźwięcznej głoski [r], por.: rtęć — [rteńć] albo [rteńć]

7.4.2. Fonemy szczelinowe (frykatywne)

Fonem Ićl — to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1. spółgłoskowość, por. lecz — [lec | : (lei ] — lej    ——■* /ć/ : /i /

2.    niepółotwartość, por.

czego — |ćego| : |mego|

AV hu!

mego