img983 (3)

Levi-Strauss

lista zakupów przeciętnej pani domu w Anglii w bardzo niewielkim stopniu pokryje się z zestawem rodzajów żywności dostępnych Indianom znad Amazonki. Ale zarówno angielska pani domu, jak i Indianki znad Amazonki dzielą kategorię „żywność” na szereg subkatego-rii: „żywność A”, „żywność B”, „żywność C” itd., każdą z nich traktując inaczej. Kategorie A, B, C itd. rozpatrywane na tej płaszczyźnie wykazują wszędzie uderzające podobieństwo. Są to w istocie kategorie o tym samym charakterze, co przedstawione na rys. 4, a co istotne - kategoriom tym odpowiadają różne poziomy prestiżu społecznego. Nie chodzi mi tu nawet o to, że różne dania uczty zawsze możemy dopasować do odpowiednich rubryk: ostrygi (surowe), łosoś wędzony (wędzone), zupa z homara (gotowane), comber barani (pieczone), ser Stilton (zgniłe). Myślę raczej o tym, że potrawy należące do różnych kategorii ogólnych pozostają wobec siebie w stałych, zestandaryzowanych stosunkach. I tak, na przykład, zgodnie z panującymi u nas konwencjami, jeśli jednym z dań w naszym menu będzie pieczone mięso, zawsze przeznaczymy mu zaszczytne miejsce centralne; z drugiej strony jedzenie gotowane zarówno w wodzie, jak i na parze uważane jest za odpowiednie dla dzieci i chorych. Dlaczego tak jest? Dlaczego kurę gotowaną uważamy za pospolite danie domowe, podczas gdy kura pieczona jest daniem eleganckim, którym można podjąć gości?

Można, oczywiście, wynaleźć mnóstwo usprawiedliwień dla każdego takiego przypadku, można choćby powiedzieć, że kury nadające się do gotowania są tańsze od tych, które nadają się do pieczenia, a jedzenie gotowane jest „lekko-strawne” (jakie mamy na to dowody?), ale wszystkie te argumenty zaczynają tracić swą moc, gdy tylko zdamy sobie sprawę, że społeczności ludzkie o kulturach całkowicie odmiennych od naszej klasyfikują żywność w bardzo podobny do naszego sposób i stosują wobec niej podobne wyróżniki statusu. Pewne rodzaje jedzenia odpowiednie są tylko dla mężczyzn, inne dla kobiet; niektórych rodzajów pokarmu nie wolno jeść dzieciom, inne znowu nadają się do spożywania jedynie przy uroczystych okazjach. Wyni-

Ostrygi, wędzony łosoś i ser Stilton

kające stąd wzory nie zawsze są takie same, ale na pewno też nie są przypadkowe. Levi-Strauss twierdzi nawet, że przyznawanie jedzeniu pieczonemu wyższej rangi niż jedzeniu gotowanemu jest uniwersalną cechą kulturową, jedzenie gotowane wysoko ceni się jedynie we względnie demokratycznych typach społeczności:

[...] gotowanie jest metodą całkowitego wykorzystania mięsa i jego soków, podczas gdy pieczenie pociąga niszczenie i stratę. Pierwsze oznacza więc oszczędność, drugie rozrzutność; ta ostatnia jest arystokratyczna, tamto zaś ludowe!

(Trójkąt kulinarny, s. 75)

Dziwny to sposób rozumowania, jeśli jednak przystaniemy na stosowaną przez Levi-Straussa płaszczyznę interpretacji, wówczas wnioski takie okażą się nie tak arbitralne, jak by się wydawało. Jako ludzie jesteśmy częścią natury, jako istoty rozumne stanowimy wszyscy część kultury. Nasze przetrwanie jako ludzi uzależnione jest od spożywania pokarmu (będącego częścią natury); nasze przetrwanie jako istot rozumnych uwarunkowane jest stosowaniem kategorii społecznych, wywodzących się z klasyfikacji kulturowych narzuconych żywiołom natury. Użycie społeczne różnych kategorii jedzenia jest więc homologiczne wobec społecznego użycia różnych kategorii koloru w ulicznej sygnalizacji świetlnej. Jedzenie jest szczególnie dobrym „pośrednikiem”, ponieważ jedząc, ustanawiamy - w dosłownym znaczeniu - bezpośrednią tożsamość między nami (kultura) i pożywieniem (natura). Przyrządzanie jedzenia jest więc powszechnie spotykanym środkiem przetwarzania natury w kulturę, zaś sposoby warzenia żywności są szczególnie odpowiednie do symbolizowania zróżnicowania społecznego.

W innym miejscu, gdzie Levi-Strauss demaskuje mistyczną aurę, jaką antropolodzy otaczają zjawisko totemizmu, krytykuje on również tezę funkcjonalistów, według których gatunki totemiczne zyskują wartości społeczne dzięki temu, że przedstawiają pewne wartości ekonomiczne. Według Levi-Straussa rzecz się ma

47