IMGP0188

chodzi u wypełnieniu pustej powierzchni (na przykład ptU pic^ częci), innym rozum u odpowiednik innego klejnotu (na kamieniu nagrobnym lub podwójnej strunie herbarza), innym znów razem o wyposażenie w klejnot herbu, który go nie posiada. Artysta za-wszo adaptuje albo wymyśla mniejszą lub większą część (lub tez całość) klejnotu, który ma przedstawić. Natomiast wpływ właściciela na wybór i obraz klejnotu, przypisanego mu przez taki czy inny dokument, jest minimalny lub żaden.

Klejnot może powtarzać jedną lub kilka figur umicszczn* nych na tarczy. Może odtwarzać całą zawartość tarczy na osłonie (ecran), ilami-vol lub na mniej lub bardziej stylizowanej chorągwi (częste w przypadku figur geometrycznych). Może się też całkowicie różnić od godła umieszczonego na tarczy. Według statystyk około 40% średniowiecznych klejnotów powtarza w całości lub częściowo motyw tarczy, której towarzyszy (liczba ta może być nieco większa we Francji, Anglii i w Holandii, a nieco mniejsza w krajach germańskich i w Szkocji). Trudno jest jednak o dokładne statystyki formalne lub typologiczne, ponieważ klejnot na ogół nic składa się z jedne) figury, lecz jest złożoną całością, w której obok rogów, skrzydeł i piór — głównie dwóch ptaków fascynujących ludzi schyłku średniowiecza⁴⁷: strusia i pawia — występują rozmaite przedmioty (zwłaszcza broń), istoty ludzkie (młode dziewczęta, uczeni mężowie, ludzie wschodu), rośliny, a przede wszystkim zwierzęta. Na ponad połowie średniowiecznych klejnotów jako główna figura widnieje zwierzę iuh jego część (leb, pierś, łapa). W tym umieszczonym na hełmie zwierzyńcu najliczniej reprezentowane są ptaki (paw, łabędź, struś, kukułka, kruk) oraz zwierzęce hybrydy i chimery. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że na potrzeby klejnotu wybierano takie zwierzęta, które obawiano się umieścić na tarczy — na przykład zwierzęta odbierane negatywnie (łabędź stanowiący symbol hipokryzji, bo pod białym upierzeniem kryje ciemną skórę) iubdiabolicznc (kot, małpa, kozioł, lis, kukułka), albo też potwory i hybrydy rządku występujące na polu tarczy (smok, gryfon, jednorożce, syrena). Niektóre rodziny, których nazwisko z łatwością pozwalałoby na użycie w herbie figury mówiącej, wzbraniają się przed wprowadzeniem jej do godła tarczy w przypadku, gdy chodzi o zwierzę

⁴⁷ Zwłaszcza paw zdaje się mieć znaczenie symboliczne równię duże juk w starożytną] Grecji, Problem zasługuje na wnikliwą analizę, Huerdyseyplmarność i umieszczenie w kontekście długiego trwania.