IMG 07 (3)

142

Przemysław Urbańczyk

(6) Zatem „relacja między etnicznością a kulturą materialną wydaje się byś nieuchwytna, przelotna i szczególnie problematyczna dla archeologów” (S. Jones 1997: 124).

Jednocześnie jednak można dostrzec pewne aspekty optymistycznie rokujące archeologicznemu zainteresowaniu etnicznością:

(1)    Badania etnoarcheologiczne wykazały, że kultura materialna może być intencjonalnie wykorzystywana w ustalaniu relacji międzygrupowych. Przy tym dotyczy to tylko pewnych wybranych jej elementów (por. np. I. Hodder 1982:54 nn.). „... kultura materialna nie jest tylko repozytorium zakumulowanego znaczenia wpisanego w nią w trakcie produkcji i użytkowania w różnych kontekstach społecznych... Odgtywa ona aktywną rolę w strukturowaniu praktyk kulturowych...” (S. Jones 1997: 118).

(2)    Rozróżniono cechy funkqonalne i stylistyczne (głównie zdobienie) wytworów, uznając zróżnicowanie tych drugich za odzwierciedlenie tradycji normatywnych (np. M.W. Conkey 1991). Stylistyka, jako świadomy wybór z pewnego spektrum środków wyrazu, nie wpływa na funkcjonalność przedmiotu, może więc spełniała rolę identyfikującą w stosunkach międzygrupowych?

(3)    Stwierdzono, że okresy napięć politycznych i gospodarczych zwiększają świadomość etniczną, co może się odbić w zróżnicowaniu kultury materialnej (por. np. I. Hodder 1979). Daje to szansę zaobserwowania choćby „chwilowych” granic etnicznych pomiędzy grupami świadomie ześrodkowanymi wokół wspólnych interesów politycznych i gospodarczych.

Trzeba od razu zastrzec, że wszystko to nie są jednak reguły, lecz tylko „możliwości” wystąpienia sytuacji uchwytnych archeologicznie. Zróżnicowanie kultury materialnej nie jest bowiem niezbędnym elementem ustalania relacji międzygrupowych. Zatem „archeolodzy nie mogą założyć, że stopień podobieństwa i różnicy w kulturze materialnej dostarcza prostego wskaźnika interakcji” (S. Jones 1997: 115). Ale też i wśród antropologów nie ma zgodności co do tego, jakie konkretnie aspekty kultury są najważniejsze w badaniach zróżnicowania etnicznego, tj. które z nich konstytuują „wewnętrzną integralność” grupy (np. Y. Bromley 1980). Problematyka etniczna ma charakter interdyscyplinarny, więc „nie istnieje jedna teoria stosunków etnicznych... i pewnie nigdy nie będzie możliwości stosowania w tych badaniach jakiejś uniwersalnej metody” (G. Babiński 1998: 9), którą archeolog mógłby się posłużyć, licząc na gwarancję poprawności metodycznej.

Szanse włączenia się archeologii do badań etnicznych można upatrywać w tym, że:

(1) etniczność (szczególnie w małych populacjach) ma pewien niewątpliwy aspekt biologiczny. Wynika to z biologicznie „pierwotnego”, instynktownego charakteru identyfikacji krewniaczej. Długotrwałość przygotowywania człowieka do dojrzałości społecznej sprawia bowiem, że znaczna część kryteriów identyfikacji grupowej przyswajana jest w ramach kontaktów wewnątrzrodzinnych. Nie wkraczając na pole rozważań socjobiologicznych (np. P.L. van den Berghe 1978) można więc przyjąć, że osoby blisko spokrewnione i zamieszkujące ten sam teren będą posługiwały się raczej podobnymi kryteriami rozróżnień „swój - obcy”. Zatem statystycznie znaczące