IMG23 (2)

nujc się dostęp do publikacji nie tylko na ekranach komputerów, ale lakźe przy pomocy smartlotww i palmlopów (PDA). Inny sposób digitalizacji przyjęty został w projekcie Oooglc Books¹'. gdzie publikacje drukowane, znajdujące się w bibliotekach są skanowane Umowa z organizacjami wydawców pozwala na skanowanie publikacji objętych prawem autorskim. Teksty mają być udostępniane na czytnikach firm Apple i Googlc. To gigantyczne przedsięw zięcie skłoniło innych do realizacji wielu mniejszych projektów z różnym efektem.

E-książki nie są odpowiednie dla każdego rodzaju materiałów i dla wszystkich użytkowników^{1 2} Część autorów, jak na przykład Pam Saunders uważa, że wartość użytkową mają głównie publikacje przeznaczone do wykorzystania na standardowych PC [Saunders 2002], Pisze ona, że e-ksiąźki najlepiej nadają się dla treści informacyjnych i nie literackich, jak na przykład materiały dydaktyczne, które ze swojej natury nic są przeznaczone do czytania „od deski od deski". Książki elektroniczne rzeczywiście często stosowane są w dy daktycznej działalności uczelnianej. W ten sposób udostępniane bywają podręczniki, publikowane wyłącznie w formie elektronicznej lub obok wersji tradycyjnej. Forma cyfrowa przydatna jest dla wszelkiego rodzaju publikacji informacyjnych, takich jak encyklopedie, słowniki, almanachy.

Wraz z rozpowszechnieniem się książki elektronicznej produkcja wydawnicza publikacji tradycyjnych nie ulega zmniejszeniu, w wielu krajach nawet rośnie. Być może oba rynki są w jakiś sposob komplementarne. Przemysł książek elektronicznych zorganizowany jest wokół International Digital Publishing Forum" (wcześniej znane jako Opcn eBook Forum), międzynarodowej organizacji handlu i normalizacji. Jest ono między innymi twórcą standardów, opartych na XML: Opcn Publication Structure (OPS), Open Packaging Format (OPF) oraz Open Container Format (OCF). Pozwalają one wydawcom produkować i udostępniać publikacje cyfrowe współdziałające z wieloma platformami programowymi i sprzętowymi.

W rozwoju c-książek można znaleźć wiele analogii do historii czasopism elektronicznych, które również początkowo zdobywały rynek powoli, z tych samych powodów, które dotąd hamują rozpowszechnienie się książek elektronicznych. Po likwidacji barier i zmianie przyzwyczajeń czytelniczych dojdzie zapewne do znacznego przyśpieszenia lego rozwoju [Delany, Landów 2008, s. 85]. W bliskiej przyszłości, po upowszechnieniu c-książek, można spodziewać się bardziej ścisłego powiązania pomiędzy książkami i czasopismami elektronicznymi, nie tylko poprzez odsyłacze bibliograficzne, ale także pomiędzy publikacjami bliskimi tematycznie. Również wydawcy coraz częściej przedstawiają ofertę łączoną. Zapewne możliwy będzie zakup książki z usługą regularnej aktualizacji treści (wydawnictwa informacyjne, dydaktyczne).

Szara literatura, jako grupa publikacji, ciągle nie doczekała się jednoznacznej definicji. Najczęściej przyjmuje się, że jest to literatura tworzona przez wszystkie poziomy instytucji rządowych, naukowych, przemysłu i biznesu w dowolnej formie (drukowanej i elektronicznej), nie publikowana przez wydawnictwa komercyjne (czyli takie, dla których działalność wydawnicza jest podstawą funkcjonowania). Zdarza się jeszcze inne rozumienie tego terminu, na przykład jako literatury niedostępnej dla wyszukiwarek, czyli ukrytego Webu (definicja ze strony Web National Library of Australia⁴⁰). W zakresie komunikacji naukowej szara literatura zaliczana bywa do medium służącego komunikacji nieformalnej, nie jest to jednak regułą. Tritne Sondergaard zaliczyła szarą literaturę do dokumentów przekazywanych kanałami komunikacji formalnej (wraz z czasopismami elektronicznymi i preprintami), w odróżnieniu od takich kanałów komunikacji nieformalnej, jak poczta elektroniczna, grupy dyskusyjne i konferencje internetowe [Sondcrgaard. Andersen, Hjorland 2003, s. 205] Wynika to z tego, te wraz ze wzrostem zastosowań komputerów w nauce, nastąpiło przesunięcie Internetu z medium traktowanego jako nieformalny kanał informacji, do medium będącego ważnym kanałem komunikacji formalnej. Na przykładzie list dyskusyjnych można jednak stwierdzić, że dla mediów elektronicznych tego typu podziały nie są jednoznaczne. Komunikat wysłany na naukową listę dyskusyjną może być przekazany do wielu innych grup, a także dostępny w archiwum danego forum przez dowolnie długi czas. jednak niewielu specjalistów uzna go za medium komunikacji formalnej. Mimo tego, zapis na przykład nieformalnej dyskusji prowadzonej w ramach kolaboratorium może mieć duże znaczenie dla nauki. Możliwość zachowania takiej wymiany myśli wywołuje pytania ojej status w komunikacji naukowej; czyjej wartość uzasadnia inwestycje w archiwizację i długotrwale udostępnianie.

Do szarej literatury zalicza się na ogól wszelkiego rodzaju raporty (z prac naukowych, techniczne, z odbytych rozmów), materiały robocze, dokumenty biznesowe, doktoraty i materiały konferencyjne (w szczególności niepublikowane). Wraz z coraz częstszym korzystaniem przez młodych pracowników nauki z wszelkiego rodzaju zasobów Internetu (zob. p. 5.1), jako środki zaliczane do nieformalnej komunikacji naukowej pojawiły się także błogi⁴¹, osobiste strony Web, podcasty*², vodcasty", filmy na YouTube oraz strony typu Wiki i Web konferencje [Kajewski 2007]. Większość z nich zaliczyć należy do zasobów Wcbu spolccznościowego. Cechą charakterystyczną tych serwisów jest powstawanie dzięki inicjatywom oddolnym badaczy (niskie zinstytucjonalizowanie) oraz wysoka interakcyjność - treści powstają w wyniku współpracy zainteresowanych osób. W odróżnieniu od wcześniejszych form publikowania elektronicznego, które były odmianą publikacji tradycyjnych (na przykład poczta elektroniczna zastępowała pocztę tradycyjną), nowe sposoby naukowej komunikacji nieformalnej są specyficzne dla środowiska cyfrowego. Z komunikacji nieformalnej mogą one trafiać do oficjalnego obiegu, tak, jak blog biblioteczny lub Wiki projektu naukowego, realizowanego przez instytucje naukowe.

Jedną z najczęściej wymienianych cech szarej literatury jest trudny dostęp do tego typu dokumentów. W porównaniu z drukowanymi dokumentami szarej literatury, dostęp do materiałów elektronicznych, umieszczonych w Internecie jest znacznie łatwiejszy. Ten rodzaj literatury w Sieci może realizować funkcje komunikacji naukowej bardziej efektywnie, niż publikacje tradycyjnie, rozpowszechniane kanałami komunikacji formalnej. Preprint w repozytorium elektronicznym można uznać, ze względu na tempo jego udostępnienia, za bardziej efektywny środek komunikacji naukowej niż czasopismo naukowe. Przykład ten dodatkowo wskazuje na tendencję przejawianą przez część autorów (jak choćby cytowana już Elizabeth Carvalho i P. Rajendiran (Rajendiran 2006]), którzy dużą część zasobów Internetu uważają za zbiory szarej literatury.

Uczeni samorzutnie tworzą nieformalne kanały komunikacji w sytuacji, gdy kanały komunikacji formalnej nie potrafią zaspokoić ich potrzeb informacyjnych. Powstałe w ten sposób nowe media ewoluują w czasie, w wyniku czego następuje modyfikacja zasad obowiązujących w nauce [Meyer, Schroeder 2008]. Na ogół kanały informacji for-

1

^p W Polsce dostępny jako Googlc Książki: http://tooks.google.pl.

*    Najbardziej znane, to: Światowa Biblioteka Cyfrowa (http://www.wdl.org/), Milion Book Project (http:/ www.ulib.org/), Europeana (http://www.europeana.eu/), Gallica (http://gallica.bnf.fr/).

*    http://www.idpf.org.

2

   http://www.nla.gov.au/padi/topics/372.html.

" Błogi traktowane mogą być jako rozwinięcie koncepcji listy dyskusyjnej, której moderator z osoby anonimowej. funkcjonującej za kulisami stał się centralną postacią blogu, wokół której, jej opublikowanych poglądów organizowana jest ta forma wypowiedzi. Być może jest to jeden z przejawów tendencji do likwidacji anonimowości w komunikacji między użytkownikami sieci społecznych.

" Podcast, podkast - forma internetowej publikacji dźwiękowej lub filmowej, najczęściej w postaci regularnie dodawanych częśąci, rozpowszechniana z użyciem technologii RSS. Nazwa wzięła się z połączenia słów iPod -odtwarzacz muzyczny firmy Apple i bmadcasl (z ang. transmisja, przekaz). Przekazywane są treści wszelkiego rodzaju: podcast może mieć formę nieformalnego błoga, profesjonalnej audycji radiowej, kursu językowego, szkoleń dla hobbystów albo dzielą literackiego czytanego w odcinkach przez lektora.

¹¹ Yodcast - dostarczanie Online filmów wideo na życzenie.