IMG49 (6)

18

Ktm Dnmtnitti

Współczesna ironia ujawnia się zaś m.in. w sceptycyzmie wobec realistycznego przedstawiania przeszłości na zasadzie minie tycznej (dyskusje o przedstawianiu Holocaustu). Stąd zainteresowanie Whitc’a realizmem właściwym powieści modernistycznej. W artykule „fabularyzacja historyczna a problem prawdy” wskazuje on, że literacki modernizm stanowi! próbę przedstawienia rzeczywistości historycznej, odmiennej od realistycznych sposobów' przedstawiania dziejów. Opierając się na innych doświadczeniach historycznych, na doświadczeniach innej „historii”, owe „niimetyczne” narracje ujawniają dzisiaj swą nieadekw-atność, a XX-wiecz.ną historię lepiej, jak twierdzi White, oddaje modernistyczny spo

sób przedstawiania, właściwy na przykład narracji Prousta.

Tropologię jako teorię dyskursu amerykański badacz wykorzystał też do przedstawienia mechanizmów tworzenia narracji. W tym kontekście tropy potraktowane zostałyjako „uniwersalia lingwistyczne” związane z „logiką poetycką”, która w dyskursie ma większe znaczenie niż logika sylogi-zmu, gdyż to od niej zależy kodowanie sensów. Badając mechanizm tworzenia znaczeń, White odkrył, że tekst opiera

się na strukturze tropicznej, która jest pre-kognitywna, pre-krytyczna i istnieje w umyśle historyka, zanim jeszcze dzieło powstanie. Tropy mają według niego archetypalną naturę i są pierwotne wobec funkcjonujących na różnych poziomach dzieła rodzajów' wyjaśniania. To one odgrywają najważniejszą rolę w procesie „prefiguracji pola historycznego” i decydują o selekcji zdarzeń, które historyk wybierze, by zbudować faktograficzny szkielet. Zanim jeszcze Historyk zaczyna zajmować się aparatem pojęciowym, przy użyciu którego będzie przedstawiał i wyjaśniał dane, musi najpierw dokonać prefiguracji pola historycznego, to znaczy „ukonstytuowaćjcjako przedmiot myślowej percepcji” (30). Dokonuje się to na najgłębszym poziomie świadomości, któ-jy White nazywa metahistorycznym. Ma tam miejsce „akt Hłetycki” niemożliwy do odróżnienia od aktu lingwistyczne-

go, w którym pole przygotowywane jest do interpretacji jako dziedzina określonego rodzaju. Zanim więc dana dziedzina może zostać poddana interpretacji, najpierw musi ona zostać postrzeżona jako pole zagospodarowane przez figury. Tc z kolei muszą być postrzegane jako możliwe do klasyfikacji ze względu na ich porządek, klasę, rodzaj oraz istnieją* cc pomiędzy nimi relacje. Zwłaszcza owe relacje są ważne, gdyż ich przekształcenia będą stanowić „problem", który zostanie poddany procedurze wyjaśniania, dokonującej się na różnych poziomach dzieła: poziomie opowiadania (jłoiy), argumentu (argument) i fabuły (plot).

b) teoria wyjaśniania historycznego

Na początku historyk ma do czynienia z chronologicznie uporządkowaną, nie zakończoną kroniką, która następnie przekształcona zostaje w opowiadanie z określonym początkiem, częścią środkową i końcem. Przekształcenie to następuje poprzez operację, którą White nazywa fabularyzacją (implotment). „Przez fabularyzację - pisze - rozumiem po prostu kodowanie faktów zawartych w kronice, jako składników' specyficznego rodzaju struktur fabularnych."¹* White wielokrotnie podkreślał przy tym różnicę pomiędzy opowiadaniem i fabułą, co miało mu pomóc w ujaw nieniu „fikcyj-nego” elementu relacji historycznych. W przypadku historii narracyjnych istnieje bowiem zasadnicza różnica między wyjaśnianiem na poziomie opowiadania, gdzie mamy do czynienia z teoretycznym wyjaśnianiem aigumentatywnym, a planem fabuły, gdzie następuje wyjaśnianie struktur) fabuł, które ma charakter etyczny bądź estetyczny (leci nie subiektywny czy osobisty). \a poziomie argumentów zdarzenia wyjaśniane są jako elementy pewnej matrycy związków przyczynowych (explanation by fornalargumtnł) Idąc śla-

" Haytlcn White, „Tekst historiofraficiny jako artefakt literacki*, w ni* nicjszyin łomie, ss. 78*109.