IMG02 (4)

176

Powstał więc mieszczański etos zawodowy. Mając świadomość sprzyjania łaski i błogosławieństwa Bożego, mieszczański przedsiębiorca, jeśli tylko trzymał się w granicach formalnej poprawności, mógł spokojnie rozwijać swe zawodowe interesy i powinien był to czynić. Siła ascezy religijnej oddawała mu ponadto do dyspozycji trzeźwych, sumiennych, przywiązanych do pracy w zbożnych celach robotników²³¹. Dawała mu ponadto uspokajające przekonanie, że nierówny podział dóbr na tym świecie jest dziełem boskiej opatrzności, gdyż Bóg czyniąc takie różnice, podobnie jak nie wszystkich obdarzając łaską, realizuje jakieś swoje tajemne, nieznane nam cele . Już Kalwin przytaczał często powiedzenie, że »lud«, czyli masa robotników i rzemieślników, tylko wtedy będzie mógł być utrzymywany w posłuszeństwie Bogu, kiedy będzie biedny²³³.

a więc w którym według woli boskiej uprawia się m i 1 o ś ć«. W wielu innych miejscach podpiera to argumentami merkantylistycznymi. Jeśli potem, czasem w duchu zupełnie lute-rańsłdm. powołując się na Jezusa Siracha uznaje żądzę bogactwa za główną pokusę- którą należy całkowicie usunąć, to albo pozostaje na stanowisku -wystarczającego wyżywienia*, albo osłabia negatywną ocenę bogactwa pokazując dostatnie życie członków sekt, którzy przecież też prowadzą życie miłe Bogu. Ihkże i dla niego bogactwo, jako efekt gorliwej pracy zawodowej, nie jest problematyczne. Jego punkt widzenia jest jednak, z powodu wpływu hiteranizmu. mniej konsekwentny niż Baxtera.

231)    Barter (op. cit II. s. 16) ostrzega przed zatrudnianiem keavy, flegma tik, siuggish, fleskly, śUtfkfid penom (ociężałych, flegmatycznych, ospałych, zmysłowych osób] jako -sług* i zaleca preferowanie służących godly [pobożnych], nie tylko dlatego, że ungodly byliby służącymi pozornymi, lecz głównie dlatego, że -naprawdę pobożny sługa wykona swą pracę będąc posłuszny Bogu tak. jakby sam Bóg kazał mu ją wykonać*. Inni natomiast mają skłonność •do lekceważenia sumienia*. I odwrotnie, u robotnika nie zewnętrzne wyznawanie religii, lecz •świadomość, aby wykonywać swoje obowiązki* jest oznaką pobożności. Widzimy, że interesy Boga i interesy pracodawcy są tu zastanąwiąjąco zbieżne. Również Spener, który zawsze kładzie nacisk na to. by mieć czas na myślenie o Bogu, zakłada jako rzecz oczywistą, że robotnicy muszą zadowolić się całkowitym minimum czasu wolnego (nawet w niedzielę). Słusznie więc angielscy pisarze nazywali protestanckich imigrantów -pionierami wyuczonej pracy.

232)    Jest ta analogia -niesprawiedliwą- — mierząc ludzkimi miarami — predestynacją tylko dla nielicznych i równie niesprawiedliwym, ale także chcianym przez Boga, rozdziałem dóbr kościelnych. Ponadto bieda jest przecież często symptomem grzesznego lenistwa.

233)    Bóg dlatego, przypuszczalnie, każe być tak wielu ludziom biednymi, bo według Jego wiedzy nie sprostaliby niesionym przez bogactwo pokusom. Bowiem bogactwo nader często wypędza z człowieka refigię.

Niderlandczycy (Pieter de la Court i inni) »zsekularyzowali« ten pogląd: masa ludzka pracuje tylko wtedy, gdy zmusza ją do tego bieda. To sformułowanie stało się jednym z wiodących motywów gospodarki kapitalistycznej, jedną z podstaw teorii

0    »produktywności« niskich zarobków. Także tu utylitarystyczne przekształcenie sensu następowało niepostrzeżenie wraz z obumieraniem jego korzeni religijnych, według tego samego, obserwowanego wyżej schematu.

Etyka średniowieczna nie tylko tolerowała żebranie, lecz w zakonach żebraczych wręcz je gloryfikowała. Także i świeccy żebracy, dający bogatym okazję do dobrych uczynków przez rozdzielanie jałmużny, uznawani byli czasem niemal za »stan społeczny*.

Jeszcze anglikańska etyka społeczna epoki Stuartów była bardzo bliska tym ocenom. Dziełem purytańskiej ascezy stało się współdziałanie w opracowaniu twardego angielskiego prawodawstwa, które wprowadziło w tym względzie zasadnicze zmiany. Sprostała temu zadaniu i asceza, gdyż protestanckie sekty

1    w ogóle wszystkie surowo purytańskie wspólnoty, nie zna-ł y w gruncie rzeczy w swoich szeregach żebraków. Bowiem Zinzendorfowska odmiana pietyzmu gloryfikowała sumiennego robotnika, który szuka nie tylko lepszego zarobku, jako człowieka żyjącego według wzorca apostołów — a więc obdarzonego charyzmą ucznia Chrystusowego¹⁵⁴.

Jeszcze bardziej radykalne i dość rozpowszechnione były takie poglądy wśród baptystów. Oczywiście cała literatura ascetyczna wszystkich niemal wyznań przepojona jest ideą, że wierna praca jest czymś Bogu wielce miłym — także przy niskich zarobkach, dla tych, którym życie nie dało innych szans. Pod tym względem asceza protestancka nie wnosiła niczego nowego, ale maksymal-

234) Nie brakowało tego i w Anglii. Można tu wymienić np. tę odmianę pietyzmu, która w nawiązaniu do Struna tali Lawa (1726) głosiła ubóstwo, czystość i — pierwotnie — także izolowanie się od świata.