38

176

Powstał więc mieszczański etos zawodowy..' Mając świadomość sprzyjania łaski błogosławieństwa Bożego, mieszczański przedsiębiorca, jeśli tylko trzymał się w granicach formalnej poprawności, mógł spokojnie rozwijać swe zawodowe interesy i powinien był to czy lić. | Siła ascezy religijnej oddawała mu ponadto do dyspozycji trzeźwych, sumiennych, przywiązanych do pracy w zbożnych celach robotników²³!. Dawała mu ponadto uspokajające przekonanie, że nierówny podział dóbr na tym świec.ie jest dziełem boskiej opatrzności, gdyż Bóg czyniąc takie różnice, podobnie jak l^ie wszystkich obdarzając łaską, realizuje jakieś swoje tajemne, ijieznane nam cele²’². Juz Kalwin przytaczał często powiedzenie, pe »lud«, czyli masa robotników i rzemieślników, tylko wtedy będzie mógł być utrzymywany w posłu

będzie biedny

233

szeństwie Bogu, kiedy

a więc w którym według woli laskiej uprawia się m i I o i ć-. W wiciu innych miejscach podpiera lo argumentami merki htylistycznymi. Jeśli potem, czasem w duchu zupełnie lute-rańskim, powołując się na Jezusa Siracha uznaje żądzę bogactwa za główną pokusę, którą należy całkowicie usunąć, lo albo pozostaje na stanowisku * wystarczającego wyżywienia-, albo osłabia negatywną ocenę bogactwa pokazując dostatnie życie członków sekt, którzy przecież leż prowadzą życie mile Bogu. lakie i dla niego bogactwo, jako efekt gorliwej pracy zawodowej, nie jest problematyczne, jego punkt widzenia jest jednak, z powodu wpływu luternniz-mu, mniej konsekwentny niż Bwttera.

231) Baxter (op. cit. II. s. 16) os pzega przed zatrudnianiem htatrj, fleg>r,alik, sluggisfi, fitshly, sioO>/itl penfliis [ociężałych, flegmatycznych, ospałych, zmysłowych osób] jako -sług- i zaleca preferowanie służących godly (p :bożnych], nie tylko dlatego, że ungodly byliby służącymi pozornymi, iecz głównie dłategp, że -naprawdę pobożny sługa wykona swą pracę będąc posłuszny Rogu tak, jakby sam 36g kazał mu ją wykonać". Inni natomiast mają skłonność -do lekceważenia sumienia-. I o Jwrotnie, u robotnika nie zewnętrzne wyznawanie religii, lecz -świadomość, aby wykonywać swoje obowiązki- jest oznaką pobożności. Widzimy, że interesy Boga i interesy pracodawcy są tu zastar.awiająco zbieżne. Również Spener, który zawsze kładzie nacisk na to, by mieć tzas na myślenie o Bogu, zakłada jako rzecz oczywistą. ż.c lobotnicy muszą zadowolić się całkowitym minimum czasu wolnego (nawet w niedzielę). Słusznie więc angielscy pisarze nazywali protestanckich imigrantów -pionierami wyuczonej pracy-.

2<2)Jest ta analogia -niesprawiedliwą- — mierząc ludzkimi miarami — prećestynacją tylko dlii nielicznych i równic niesprawiedliwym, ale także chcianym przez Boga. rozdziałem dóbr kościelnych. Ponadto bieda jest przecież często symptomem grzesznego lenistwa.

i l) Bóg dlatego, przypuszczało e, każe być tak wielu ludziom biednymi, bo według Jego wirdzy i.in sprostaliby niesionyi i przez bogactwo pokusom. Bowiem bogactwo nader często wypędza / człowieka rcligię.

Niderlandczycy (Pieter de la Court i inni) »zsekularyzowali« ten pogląd! masa ludzka pracuje tylko wtedy, gdy zmusza ją do tego bieda. To sformułowanie stało się jednym z wiodących motywów gospodarki kapitalistycznej, jedną z podstaw teorii

0    »produklywności« niskich zarobków. Także tu u tyli tary styczne przekształcenie sensu następowało niepostrzeżenie wraz z obumieraniem jego korzeni religijnych, według tego samego, obserwowanego wyżej schematu.

Etyka średniowieczna nie tylko tolerowała żebranie, lecz w zakonach żebraczych wręcz je gloryfikowała. Także i świeccy żebracy, dający bogatym okazję do dobrych uczynków przez rozdzielanie jałmużny, uznawani byli czasem niemal za »stan społeczny«.

Jeszcze anglikańska etyka społeczna epoki Stuartów była bardzo bliska tym ocenom. Dziełem purytańskiej ascezy stało się współdziałanie w opracowaniu twardego angielskiego prawodawstwa, które wprowadziło w tym względzie zasadnicze zmiany. Sprostała temu zadaniu i asceza, gdyż protestanckie sekty

1    w ogóle wszystkie surowo purytańskie wspólnoty, nie z n a-ł y w gruncie rzeczy w swoich szeregach żebraków. Bowiem Zinzendorfowska odmiana pietyzmu gloryfikowała sumiennego robotnika, który szuka nie tylko lepszego zarobku, jako człowieka żyjącego według wzorca apostołów — a więc obdarzonego charyzmą ucznia Chrystusowego²³*.

Jeszcze bardziej radykalne i dość rozpowszechnione były takie poglądy wśród baptystów. Oczywiście cała literatura ascetyczna wszystkich niemal wyznań przepojona jest ideą, że wierna praca jest czymś Bogu wielce miłym — takie przy niskich zarobkach, dla tych, którym życie nie dało innych szans. Pod tym względem asceza protestancka nie wnosiła niczego nowego, ale maksymal-234) Nie brakowało tego i w Anglii. Można tu wymienić np. tę odmianę pietyzmu, która w nawiązaniu do Serious cali Lawa (1726) głosiła ubóstwo, czystość i — pierwotnie — także izolowanie się od świata.