IMG27 (3)

-₀_, • _ —^uoczcnia, aie jest także odstępstwem wkierunku innego znaczenia, koncepcji, ideału tego, co jest „w rzeczywistości” poprawne, właściwe i pra wdzi we. Tropika rozumiana w ten sposóbjest zarówno przesunięciem ofl'jednego ujęcia sposobu łączenia rzeczy do innego,jaki związkiem pomiędzy rzeczami, który umożliwia ich wyrażenie w języku uwzględniającym jednocześnie możliwość ich wyrażenia w odmienny sposób. Dyskurs jest rodzajem, który wyróżnia wysiłek zmierzający do zdobycia takiego właśnie prawa ekspresji, przy pełnym uznaniu możliwości odmiennego sposobu wyrażenia rzeczy. Tropika jest duszą dyskursu, mechanizmem, bez którego nie może on ani działać, ani się spełnić. Dlatego też można się zgodzić ze stwierdzeniem Blooma, iż „wszystkie interpretacje zależą od antytetycznej relacji pomiędzy znaczeniami, a nie od zakładanej relacji pomiędzy tekstem i jego znaczeniem”⁵.

Oczywiście, rozważania Blooma odnoszą się do tekstów poetyckich, szczególnie do nowożytnej (romantycznej i po-romantycznej) poezji lirycznej, stąd też jego rozumienie interpretacji jako eksplikacji „antytetycznej relacji pomiędzy znaczeniami” w obrębie jednego tekstu jest mniej szokujące, niż byłoby każde podobne twierdzenie dotyczące tekstów prozy dyskursywnej. Nadal jednak stoimy w obliczu nieuchronnego faktu, że nawet w najczystszej prozie dyskursywnej, gdzie teksty miały przedstawiać „rzeczy takimi, jakimi one są”, bez retorycznych upiększeń i poetyckiej wyobraźni, intencje te zawsze kończyły się niepowodzeniem. Można wykazać, że każdy mimetyczny tekst pozostawia coś poza opisem przedmiotu, którego dotyczy, lub że umieszcza w nim coś, co nie jest niezbędne dla opisu, który niektórzy czytelnicy, z mniejszym bądź większym przekonaniem uznaliby za adekwatny. Poddając mimesis analizie, można wy- f

⁵ Tamże, u. 76.

lejnego opisu tego samego zjawiska, który uważa się za bardziej realistyczny, bardziej „wierny faktom”.¹

Podobnie, poddając analizie opis prozą jakiegokolwiek zjawiska, można wykazać, że sekwencja wypowiedzi opisowej zawiera przynajmniej jedno przesunięcie, jedno przejście naruszające kanon spójności logicznej. Jakże mogłoby być inaczej, skoro nawet sam model sylogizmu wskazuje na wyraźne użycie tropów? Przejście od przesłanki większej (Wszyscy ludzie są śmiertelni) do wy bo r u przesłanki mniejszej (Sokrates jest człowiekiem) samów sobie jest przejściem tropologicznym, „odchyleniem” od ogółu do szczegółu, co nie jest podyktowane logiką, jako że owo przejście służy tej logice.² Każdy zastosowany sylogizm zawiera element eo-tymematyczny, składający się wyłącznie z d e cy zj i przejścia z płaszczyzny twierdzeń ogólnych (które same są rozszerzonymi synekdochami) do szczegółowych egzystencyjnych orzeczeń (będących rozszerzonymi metonimiami). Jeżeli jest to prawdą nawet w odniesieniu do klasycznego sylogizmu, to o ile prawdziwsze okazać się musi w odniesieniu do tych pseudo-sylogizmów lub łańcuchów pseudosylogizmów, które składają się na mimetyczno-analityczny dyskurs prozy, lub w odniesieniu do jego gatunków, które znajdujemy w historii, filozofii, krytyce literackiej czy w naukach humanistycznych w ogóle?

Konwencjonalnym sposobem oceny uprawomocnienia dyskursu prozatorskiego — takiego jak polityczne traktaty Machiavellego czy Locke’a, esej Rousseau dotyczący nierów-

1

   Podczas gdy dzieło takie jak: Erich Auerbach, Mimesis: Rzeczywistośćpi&d-stawiana w literaturze Zachodu (przełożył i wstępem opatrzył Zbigniew Zabiciu. Warszawa: PIW, 1968), które zakreśla zmiany w rozumieniu kategorii .rzeczywistość" i zmiany stylów, wydaje się najodpowiedniejsze dla jej przedstawienia od Homera do Joyce’a.

2

   Opieram się tutaj na Hcglu, .Nauka logiki", w. tegoż. Encyklopedia nauk filozoficznych, przełożył Światoslaw Florian Nowicki, Warszawa: PWN, 1990, ss. 181-190, 213-220.