IMG"30 (6)

Istotną rolę ma tu do spełnienia nauczyciel, który badając /rozumienie trcicl i ich konsekwencje, rozwijając skrótowe z konieczności omówieni* występujące w podręcznikach czy zachęcając do niezależnej interpretacji tego co uczeń przeczytał, może zdziałać wiele dobrego.

Do sytuacji zwanej manipulacjąjęzykową dochodzi wówczas gdy

-    Język wypowiedzi podręcznikowej obfituje w niezrozumiale dla ucznia zwroty, których jedyną racją stosowania jest . .naukowość^ i oddalenie od potocznych, powszechnie zrozumiałych i dotąd bez szkody używanych sformułowań (wśród przykładów wymienić należy stosowanie określeń występujących w podręcznikach do nauczania biologii od klasy V po lice* um, np. odnóża zamiast nogi, organellum komórkowe zamiast część czy element komórki, cyrkulacja powierza/wody zamiast krążenie). Powoduje to, że uczeń zamiast zrozumieć treść informacji, stara się ją jedynie zapamiętać, nawet jeśli wypowiedzi tak sformułowane stanowią dlań całkowitą abstrakcję*".

-    Na podstawie zawartych w podręczniku wypowiedzi uczeń nie jest w stanie sformułować jasnego, konkretnego pytania dotyczącego tekstu lub odpowiedzieć na pytanie już sformułowane przez autora. Możliwa jest też taka sytuacja, w której pytanie owo ma charakter retoryczny, nic sprawdza bowiem rozumienia tekstu, lecz wymaga przytoczenia jego fragmentu niezależnie od tego, czy jest on dla ucznia zrozumiały czy nic. Wynika to z wad konstrukcyjnych pytania lub niejasnego dla dziecka języka wypowiedzi.

-    Definicje zawarte w podręczniku nic pełnią funkcji sprawozdawczej, regulującej ani konstrukcyjnej, czy choćby jednej z nich. Dzieje się tak. gdy terminy definiowane są w sposób nieostry, bądź pozostają dla czytelnika nadal niezrozumiałe. Zdarza się też. że termin, który jest mu znany, poprzez wyposażenie go w atrybuty językowe zyskuje nowe, „magiczne" znaczenie (potwierdzeniem takiej sytuacji mogą być odnalezione we wspomnianych podręcznikach do biologii i geografii określenia drzewu' krzewu, liścia czy badań sejsmicznych. Każdy uczeń wic co to jest drzewo, liść i czym zajmują się owe badania, natomiast sposób prezentacji i nasycenia wyrazami obcymi definicji powyższych pojęć pozostawia wiele do życzenia

* ^Uu?^h60 **»*"•* *"j*n*M urywania w lym

ar t/m t tz* t nr>ivii k i ^w—- -—I------ isa

■ Tdniąty m alftbetyzacją chłopów brazylij&kicli filozof, cilukaiot. pncdtuwkicl mchu

celu zwrotów i okrcłlcó znanych uczącym ile 2 praktyki łyeia embku ■ Wpn*emmm rant nauka czytania i pńanu poftmała wolno, jefli w ogóle, jęcyk pr/eslał bowiem pełnić Ainknję objaśniającą iwiat

Ucreń nie jest w stanie 2 powodów językowych skonfrontować#^ macji zawartej w podręczniku ze swą wcześniejszą Miedzą hk oŚR ' podawaną na lekcjach innych przedmiotów. Źródłem manipulacji M la wzajemna sprzeczność terminów lub konsekwencje wypowiedzi jp zykowej tego rodzaju jawiące się w postaci wniosków po lekturze. Na przykład stwierdzenie „delfin mimo życia w wodzie jest ssakiem" oznacza. te jeśli jakieś zwierzę czy organizm bytuje w wodzie nie może być ssakiem, choć decyduje o tym sposób karmienia młodych przez madę. a nie środowisko, w jakim się one rozwijają. Inne zdanie zaczerpnięte z podręcznika do historii: „Spartanie wprawdzie uczyli się czytać, pisać i rachować, ale poza te umiejętności nauka ich nie wykraczała. Wymagano od nich krótkich i rzeczowych wypowiedzi", prowadzi do konkluzji, że człowiek wypowiadający się krótko i rzeczowo (podobnie jak Sparta-nin) jest pozbawiony głębszego wykształcenia. Autorzy podręczników zdają się czasami zapominać, że dziecko będące ich czytelnikiem nie ma w pełni rozwiniętej umiejętności poprawnego wnioskowania i weryfikacji informacji charakterystycznych dla osoby dorosłej (to, te nic mająjej także niektórzy dorośli nie ma tu większego znaczenia: podręcznik napisany został z myślą o młodym użytkowniku).

Język podręczników nasycony jest emocjami i ocenami w tak wysokim stopniu, że uczeń zaczyna je przyswajać i uznawać za własne, co z kolei prowadzi do utrwalania w jego umyśle stereotypów i rezygnacji z kształtowania własnych sądów, szczególnie gdy nauczyciel do tego nie zachęca. Obok bierności nauczyciela ważną rolę pełni tu też ilość i częstotliwość powtórzeń (np.. jirzędnicy egipscy gwałtem wydzierali należną im część, nie dbając o 10, co stanic się z ludźmi pozbawionymi środków do życia", czy „w XIII wieku w Polsce również pojawia się wójt, ale miasta starały się pozbyć tego uciążliwego urzędnika książęcego" om: „wychowanie chłopców spartańskich, znane z surowości, odbywało się pod kontrolą specjalnych urzędników” lub: „Juliusz Cezar został zamordowany przez przedstawicieli tej grupy, z której wywodzili aię urzędnicy'. Być może lepiej nic wyobrażać sobie jaki pod wpływem lektury podręcznika ukształtuje się u czytelnika obraz pojęcia „urzędnik" 1 towarzyszące mu konotacje**.

Wnyitltic pr/y Llady i cytaty n f rr/cicnkcfca-Sctaddcr.    mmtpmłmri.

|wr|Ł llMim (ml).

1999. * 91-102.

229