IMG$51 (2)

3. PRZYCZYNY TKWIĄCE W ŚRODOWISKU SZKOLNYM

Niebagatelną grupą przyczyn trudności wychowawczych stanowią przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym, do których zalicza się przyczyny organizacyjne, psychologiczno-społeczne i pedagogiczne łącznie z dydaktycznymi.

Przyczyny organizacyjne. Łatwo zauważaną grupę przyczyn trudności wychowawczych w szkole stanowią przyczyny organizacyjne. Obejmują one swym zasięgiem zwłaszcza niedostatki systemu szkolnego, programów nauczania i podręczników oraz systemu kształcenia i dokształcania nauczycieli. Niedostatki powyższe są charakterystyczne nie tylko dla szkolnictwa w naszym kraju. Znane są one także w skali światowej. Przezwyciężeniu ich służyć mają różne koncepcje reform szkolnych, zgłaszane często w specjalnie opracowanych raportach, będących opisem aktualnego stanu edukacji w danym kraju i zarysowaniem głównych kierunków jej doskonalenia (Kupisiewicz Cz., 1980).

Wśród niedomagań organizacyjnych sprzyjających narastaniu nieprzystosowania społecznego uczniów wymienia się przede wszystkim następujące: a) nadmiernie przeładowane programy nauczania, którym sprostać mogą tylko uczniowie najzdolniejsi lub osoby mogące liczyć na specjalną pomoc ze strony domowników, czy też wynajmowanych korepetytorów; b) podręczniki pisane przez fachowców, lecz nie liczące się ze sposobem myślenia i uzdolnieniami uczniów, jak również ich zainteresowaniami i upodobaniami; c) dużą liczbę lekcji prowadzonych w warunkach klasowo-lekcyjnych, które nie uwzględniają w wystarczającym stopniu psychospołecznych potrzeb dzieci i młodzieży; d) zbyt liczne klasy (złożone z więcej niż 25 uczniów) i szkoły, do których uczęszcza ponad tysiąc uczniów, wskutek czego nie stanowią one zwartych społeczności, charakterystycznych dla szkół liczebnie małych; e) znikomą liczbę lekcji przeznaczonych na wychowanie fizyczne i zajęcia praktyczno-techniczne.

Jedną ze szczególnych przyczyn napotykanych trudności wychowawczych w szkole jest wadliwy system kształcenia nauczycieli. Często przygotowuje on należycie do przekazywania

dzieciom i młodzieży wiadomości i umiejętności z określonych przedmiotów nauczania, jednocześnie bagatelizując — bardziej lub mniej świadomie — sprawy związane z rozwojem uczniów pod wględem tzw. dyspozycji kierunkowych. Należy żałować, iż w systemie kształcenia nauczycieli zbyt mało też przywiązuje się wagi do praktycznego ich przygotowania w zakresie zapobiegania nieprzystosowaniu społecznemu i jego przezwyciężaniu. Nawet studia pedagogiczne tylko w niewielkim zakresie wywiązują się z tego zadania. Niedostateczne zastosowanie wśród kandydatów do zawodu nauczycielskiego ma tzw. trening interpersonalny (por. Zaborowski Z., 1987), zdolny pobudzić w nich aktywność samowychowawczą, tak niezbędną w tym zawodzie.

Niedomagania organizacyjne współczesnej szkoły można również stwierdzić w zakresie dokształcania czynnych już w zawodzie nauczycieli. Nie zawsze pamięta się o tym, iż dyplom magistra, jakim może się poszczycić nauczyciel, jest — podobnie jak dyplom lekarza lub inżyniera — równoznaczny z zobowiązaniem do dalszego samokształcenia nie tylko w dziedzinie nauczanego przedmiotu, ale także pedagogiki i psychologii. Zachodzi również konieczność wykorzystywania nabywanych przez nauczyciela wciąż nowych doświadczeń w kontaktach z młodzieżą, umiejętnego nawiązywania i podejmowania rozmów i dyskusji, a także zastosowania pewnych działań psychoterapeutycznych (Miller R., 1981).

Zasygnalizowane niedostatki systemu szkolnego (por. Illich I., 1976) występują, również w krajach wysoko cywilizowanych tak powszechnie, iż trudno byłoby doszukać się w nich najbardziej podstawowych przyczyn nieprzystosowania społecznego choćby z tego prostego powodu, że nie każda szkoła musi faktycznie być źródłem narastających trudności wychowawczych uczniów. Można łatwo przekonać się o tym, porównując ze sobą funkcjonowanie szkół tego samego kraju, województwa, regionu czy gminy. Okazuje się, że istnieje niemało szkół, które — pozostając w całkowitej zgodzie z podstawowymi założeniami obowiązującego systemu szkolnego — mogą wykazać się znacznymi osiągnięciami zarówno w sferze samej organizacji życia i pracy uczniów, jak i dobrych wyników wychowawczych.

55