IMG$64 (3)

niż dorosły, prawa do charakterystycznych dla niego zainteresowań 4 upodobań, sposobów odczuwania i myślenia, niezga-dzania się z nauczycielami, wyrażaniu własnych opinii i przekonań, okazywania także postaw nonkonformistycznych, a niekiedy nawet przeciwstawiania się racjom ludzi cieszących się autorytetem. Zazwyczaj jest ona też przejawem zaufania wobec tkwiących & uczniach możliwości zmian i przeobrażeń. Zaufanie okazywane uczniom, nazywane w literaturze zaufaniem „interpersonalnym”, odgrywa doniosłą rolę w umacnianiu stosunków międzyludzkich w klasie i szkole, w tym zwłaszcza w porozumiewaniu się nauczyciela z uczniami. Zwielokrotnia wymianę wzajemnych sądów i ocen na interesujące obie strony tematy. Zauważono również dzięki temu wzrost satysfakcji z uczestnictwa w pracy zespołowej, z wprowadzenia w życie podjętych decyzji oraz zwiększenie przyzwolenia na sprawowanie nad sobą kontroli i poczucia spójności grupy (Ratajczak Z., 1983).

Autentyczność i otwartość, jako kolejny przejaw podmiotowego traktowania uczniów, charakteryzuje się niekłamanym i prostolinijnym zachowaniem nauczycieli. Starają się oni być naprawdę nauczycielami, bez uciekania się do gry pozorów, zakłamania czy fałszu. Nie usiłują robić jedynie dobrego wrażenia, lecz wykonują swój zawód zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami i w sposób kompetentny, nie zaś niewiarygodny. Są na ogół gotowa do nieukrywania swych prawdziwych myśli, uczuć, dążeń. Po prostu pozostają sobą. Oczywiście względy wychowawcze nie zawsze umożliwiają pełną autentyczność i otwartość nauczycieli. Ograniczeni pod tym względem są zwłaszcza ci spośród nich, których kompetencje zawodowe pozostawiają wiele do życzenia i rzeczywiście mają niemało do ukrycia przed uczniami. Wszyscy pozostali nauczyciele — jak można sądzić "— nie mają w zasadzie nic do stracenia, ujawniając swe doznania uczuciowe i emocjonalne. Dzięki temu dają się poznać jako osoby o cechach autentycznie ludzkich, a nie tylko zawodowych czy podyktowanych względami konwencjonalnymi. W ten sposób stają się bliżsi uczniom i są w stanie wyzwolić w nich podobne szczere reakcje, co nie jest bynajmniej bez znaczenia dla ich upodmiotowienia.

Ważnym. symptomem humanistycznego podejścia do uczniów w procesie nauczania i wychowania jest tzw. empatia. Polega ona na wczuwaniu się w stany psychiczne, a szczególnie uczucia innych ludzi i ich rozumienie. Chodzi tu zwłaszcza o zdolność rozumienia wewnętrznych przeżyć i obserwowanych reakcji dzieci i młodzieży z ich własnego punktu widzenia, tj. poprzez pryzmat tego, jak one same postrzegają siebie, innych ludzi, świat rzeczy i wartości, co odczuwają, czego pragną i jak myślą. Zakłada to konieczność powstrzymywania się od jakichkolwiek własnych ocen i wartościowania, a więc ograniczenia się głównie do współodczuwania przez nauczycieli tego, co naprawdę przeżywają i czują uczniowie. Podstawą empatii, nazywanej często rozumieniem empatycznym, jest wyjątkowa wrażliwość na stany psychiczne innych osób. Wykazują ją szczególnie nauczyciele o zintegrowanej wewnętrznie osobowości, zdolni do poznania i rozumienia własnych przeżyć wewnętrznych. Można mówić w tym przypadku nawet o uczuciowym współbrzmieniu z uczniami. Rozumienie empatyczne jest też z reguły pewnym procesem, który jest w stanie doskonalić się w częstych kontaktach z dziećmi i młodzieżą pod warunkiem, iż nauczyciele podejmują trud wczuwania się i rozumienia uczniów jako ludzi, którzy mają prawo żyć we własnym świecie uczuć, myśli i dążeń. Pomaga to wydatnie nie tylko w bliższym poznaniu i ogólnym rozumieniu uczniów, lecz także umożliwia indywidualne podejście pedagogiczne, uzależniając je od 'osobowości, ich przeżyć i potrzeb. Ponadto ułatwia nauczycielom samoocenę i samokontrolę, a uczniom zapewnia większe poczucie bezpieczeństwa i tożsamości (por. Rogers C. R., 1980, s. 140— —163; Rembowski J., 1982).

Jeszcze innym istotnym przejawem podmiotowego _% traktowania uczniów jest rzeczowość i cierpliwość okazywana im przez nauczycieli. Są to ęechy osobowości człowieka idące najczęściej ze sobą w parze. Przeciwieństwem ich jest egotyzm i przewrażliwienie. Zarówno rzeczowość, jak i cierpliwość są rezultatem w miarę obiektywnej oceny rzeczy, zjawisk i ludzi. Wynikają również z przeświadczenia, iż przejawiane przez uczniów trudności wychowawcze mają swoje głębsze przyczyny i nie zawsze

81

8 — Trudności wychowawcze w szkole