IMG$90 (2)

dnio nagrań, np. audycji radiowej, telewizyjnej lub audycji przygotowanej przez samych uczniów; odczytaniu fragmentu czytań-ki, publikacji popularnonaukowej, encyklopedii, rocznika statystycznego; pokazaniu zgromadzonych ilustracji oraz przygotowanych plansz, albumów, gazetek; przeprowadzaniu rozmowy wobec klasy z zaproszonymi na lekcję interesującymi osobami. Na lekcjach typu humanistycznego można ponadto zainscenizować pewne zdarzenia związane bezpośrednio z tematem lekcji, wygłosić wiersz lub zaśpiewać piosenkę, opowiedzieć przeżycia i wrażenia z wakacji, biwaku harcerskiego, wycieczki ifcp.

Tworzeniem sytuacji problemowej zajmują się zespoły doraźne. Na jednej lekcji mogą zastosować 2-3 wspomniane wyżej sposoby. Uczniowie mają do swej dyspozycji nie więcej niż 5-10 minut. Aby należycie wykorzystać ten czas, muszą być dobrze przygotowani. Czuwa nad tym także nauczyciel, który łatwo może przekonać się, że pomoc z jego strony potrzebna jest w tym zakresie szczególnie uczniom sprawiającym trudności wychowawcze. W początkowym okresie intensywnej pracy z tymi uczniami współudział ich w tworzeniu sytucji problemowej może okazać się jedyną formą aktywności na lekcji. Stąd też zasługuje ona na szczególną uwagę.

Uczniowie trudni najchętniej uczestniczą w tworzeniu sytuacji problemowej, która nie wymaga bezpośredniego eksponowania swych umiejętności intelektualnych. Na przykład wolą bardziej odtworzyć z taśmy magnetofonowej nagrany wywiad lub przeczytać zanotowaną treść, niż przekazać go z pamięci. Toteż bez oporów przyjmują (podczas tworzenia sytuacji problemowych) takie funkcję, jak obsługa środków audiowizualnych, przekazanie klasie pewnych informacji w formie gotowych notatek, udział w zespołowej recytacji lub zespołowym wykonaniu piosenki. Dopiero z czasem nabierają odwagi zaprezentowania swych zdolności „na gorąco”, bez ukrywania się niejako za zespołem, którego są członkami. Rozwój ich pod tym względem zależy w dużej mierze zarówno od reakcji klasy, jak i postawy nauczyciela wobec nieudolnych czasami wystąpień przed całą klasą. Chodzi o to, aby nawet ten niewielki udział ucznia uczynić punktem wyjścia do coraz większej aktywności i samodzielności    lekcji.

Wysuwanie i formułowanie problemów¹ stanowi kontynuację sytuacji problemowej. Polega ono na zgłaszaniu przez uczniów pytań (problemów), które — jak już wspomniano wcześniej — wyznaczają główny tok lekcyjny. Pod tym względem tylko nieliczni uczniowie sprawiający trudności wychowawcze są w stanie dorównać wymaganiom stawianym podczas rozwiązywania problemów lekcji. Problemy wysuwać może także cała klasa lub zespoły doraźne. W każdym przypadku jednak uczniowie współuczestniczący w ustalaniu i formułowaniu problemów powinni zapoznać się z tematem przed lekcją, być nim zainteresowani oraz mieć możliwość swobodnego wypowiadania swych propozycji. Warto również wiedzieć, te współudział uczniów w wysuwaniu i formułowaniu problemów ma miejsce raczej sporadycznie. O ostatecznym ich brzmieniu decyduje przeważnie nauczyciel.

Rozwiązywanie problemów jest niezwykle ważnym sposobem udziału uczniów Społecznie nieprzystosowanych w lekcji prowadzonej przy czynnym udziale klasy. Wypowiedzi tych uczniów nie zawsze są wystarczająco precyzyjne i należycie pogłębione. Początkowo jednak ważne jest, aby w ogóle skłonić tych uczniów do zabierania głosu. Dlatego nie bez znaczenia wydaje się inicjowanie swobodnej dyskusji w związku z rozwiązywaniem danego problemu. Chodzi mianowicie o to, aby uczniowie mogli wypowiedzieć się szczerze i spontanicznie; nie mówili jedynie tego, czego oczekuje nauczyciel; mieli odwagę bronić własnego stanowiska, a także przyjąć inny punkt widzenia, jeśli przemawiają za tym racje obiektywne. Warto w tym celu wykorzystać dyskusję w kilkuosobowych zespołach uczniowskich. W niektórych z nich może uczestniczyć także nauczyciel, sugerując przy tym — zwłaszcza uczniom trudnym — pewne rozwiązania.

Podsumowanie dyskusji przez uczniów możliwe jest w zasadzie tylko w klasach VII—VIII i wyższych. Polega ono bowiem na przypomnieniu ważniejszych wypowiedzi uczniów oraz sformułowaniu odpowiednich wniosków i ewentualnym zachęcaniu do podjęcia wspólnie decyzji związanej z omawianym problemem. Ucz-

133

1

Problemem w nauczaniu nazywa się takie pytanie lub zadanie „w jakim istnieje określona trudność praktyczna lub teoretyczna wymagająca aktywności badawczej, której, rezultatem jest rozwiązanie" (W. Okoń, 1965, s. 44).