IMG 41

74 CsfJ& i, rozdani /X

Przez podobność więc z tego, co się dzieje w nałogach ręki do grania na instrumencie muzycznym wprawionej, sądźmy o tym, co się dzieje w mózgu; i wniesiemy, że sny są skutkiem działania mózgu na zmysły wtedy, gdy wpośród spoczynku wszystkich części ciała czynność mózgu jest jeszcze dostateczną do wykonywania nabytych prze-zeii nałogów. Skoro tedy^{1 2 3 4} tak się on rusza, jak był poruszany wtedy, gdyśmy mieli czucia, działa wówczas na zmysły i wnet słyszymy i widzimy. Tak właśnie jednoręki rozumie, że czuje rękę, której nie ma. Ale w takim razie mózg pospolicie w wielkim nieładzie rzeczy nam wystawia, bo te nałogi, których działanie przez sen jest zatrzymane, wiele innych wyobrażeń odejmują¹.

Poznawszy już, jak się nabywają -.i_r’«    nałogi, które są zasadą pamięci ,

łatwo poznamy, jak się one tracą. Naprzód, gdy te nałogi nie są ciągle utrzymywane albo przynajmniej często odnawiane. To się stanie ze wszystkimi tymi, którym zmysły powód dawać przestaną.

Po wtóre, jeśli się te nałogi do pewnego stopnia pomnożą: bo wtedy niektórych z nich zaniedbamy. Jakoż w miarę nabywania^{5 6} wiadomości wiele ich przed nami umyka *.

Po trzecie, niedyspozycja w mózgu pamięć osłabi albo pomiesza, jeśliby się stała przeszkodą niektórym ruchom^{7 8 9}, do których mózg nabrał nałogu. Wtedy pamięć niektórych rzeczy zniknąć musi; a nawet żadnej rzeczy pamięć nie zostanie, jeśliby ta niedyspozycja wszystkim nałogom mózgu przeszkadzała.

Po czwarte, tenże sam skutek sprawi* paraliż w organach: bo nałogi mózgu powoli się zatracić muszą, gdy działaniem zmysłów nie są utrzymywane.

Starość na koniec zadaje cios pamięci. Wtedy części mózgu są właśnie jak palce, które nie mają dosyć giętkości do ruszania się podług tych wszystkich determinacji, do których się nałożyły⁸. Nałogi powoli się utrącają; zostają tylko czucia słabe, które wkrótce także znikną; bo i sam ruch, który je utrzymywać zdaje się, bliskim jest swego końca.

zamknięci*    Przeto fizyczny i powodowy po

czątek czułości jest jedynie w pewnych determinacjach, jakie mieć może ruch wegetacji zwierzęcej; a początek pamięci jest w tych¹⁰ determinacjach wtedy, gdy już one nałogami zostały. Podobność prowadzi nas do sądzenia, że w organach, których postrzec nie możemy, dzieje się coś podobnego do tego, co w innych postrzegamy. Nie wiem, przez jaki mechanizm palce moje mają dosyć giętkości i ruchawości do nabycia nałogu ruszania się podług pewnych determinacji; ale wiem, że jest w nich giętkość, ruchawość,

1

W' If i III wyd.: „zatem**.

2

*    Ściślej: powściągają, hamują (interceptent).

3

*    Tego streszczenia marginesowego brak w I wyd. Wprowadzamy je na podstawie II i III wyd. (w których streszczenia podane są na końcu książki, w spisie rzeczy).

4

Dokładniej: które tworzą (stanowią) pamięć (qui font la

5

młmoire).

6

W II i III wyd.: „pomnażania**.

⁹ W II i III wyd.: „wiele z nich nam się wymyka**.

7

W II i III wyd.: „jeśli przeszkadzać będzie choć cząstce ruchów**.

8

* Tak w II i III wyd. W wyd. I: „sprawiłby".

9

⁸ Tak w II i III wyd. W wyd. I: „włożyły".

10

W II i III wyd.: „w tychże".