IMG 43

78 Przypisek tłumacza

jest wtedy właśnie jak ta ręka, która by pierwszy raz dotykając się chwyciła za koniec kija. Oczywista jest, że ta ręka nie^{1 2 3} poznałaby tylko ten koniec kija, który by trzymała: i nic by więcej w czuciu swoim odkryć nie mogła"...

„Dowiedliśmy, że z samymi czuciami powonienia, słyszenia, smaku i widzenia człowiek sądziłby siebie być wonią, dźwiękiem, smakiem, kolorem, i że żadnej nie miałby znajomości przedmiotów zewnętrznych. Zostaje teraz uczynić rozbiór czuciów od dotykania pochodzących*.

„Uważajmy człowieka, który zaczyna mieć bytność. Póki on będzie nieruchomym, dozna tylko tych czuciów⁴, które powietrze otaczające sprawić w nim może. Będzie czuł ciepło lub zimno, będzie miał rozkosz lub ból. Ale te czucia nie są jeszcze jak tylko^{5 6} modyfikacjami, które, tak mówiąc, są skupione w jego duszy. Nie nauczy się z nich, czy jest powietrze, które go otacza, ani nawet tego, czy ma on ciało. Nie może on żadnych takich domysłów czynić; ograniczony jest wtedy czuciem tylko siebie, i czego inszego czuć nie może**^{7 8}.

„Jeśli się zaś ręka jego poruszy i dotknie różnych ciał, wnet do czucia ciepła i zimna złączy się w nim czucie oporu".

„Skoro już te czucia są połączone, człowiek ten nie może już siebie czuć, żeby razem nie czuł czegoś innego od siebie: ciepło i zimno, nie przestając być modyfikacjami jego duszy, stają się jeszcze mody-

fikacjami czegoś opór czyniącego. Odtąd czucia zależą razem¹ I od duszy, i od przedmiotów względem niej zewnętrznych ; unoizą »ię więc ku tym przedmiotom i wciągają duszę za »obą‘^{9 10}.

„Przeto samo tylko czucie oporu¹⁰ od ciał, których się ten człowiek dotyka, przymusza go do wyjścia niejako z siebie; i od tego czucia zaczynają się względem niego własne jego ciało, przedmioty zewnętrzne i miejsce³ (spatium).. .^{11 12 13}

„Oko jest narzędziem, które nic więcej nie robi, tylko modyfikacją w duszy; i czucia, które jej przesyła, nie mają, tak jak czucie oporu, tego podwójnego względu, źe samych siebie czujemy i czujemy razem coś zewnętrznego względem nas. Nie ma więc oko samo z siebie¹⁰ sposobności widzenia przedmiotów kolorowych, trzeba mu pomocy żeby tego nabyło. Toż samo rozumieć o zmysłach powonienia i słyszenia¹¹.

„Otóż dotykanie uczy inne zmysły, które same z siebie mają tylko wlasnośó modyfikowania duszy. Ledwo przedmioty wzięty przez dotykanie ręki różne kształty, różne wielkości, wnet powonienie, słyszenie, widzenie i smak obracają ku nim swoje czucia i modyfikacje duszy stają się już przymiotami tego wszystkiego, co ma bytność zewnątrz jej¹¹⁶.

„Nabyliśmy już nałogu takiego sądzenia i takiego zmysłów używania : przeto trudno nam rozeznać, co do którego z nich należy. Z tym wszystkim czynność ich jest osobna : samo tylko dotykanie w sobie sposobność przesyłania do duszy wyobrażeń, wielkości, kształtów itd., a widzenie, nie mając pomocy od dotykania, przesyła do duszy proste tylko modyfikacje zwane kolorami, jak samo powonienie przesyła do niej także proste modyfikacje zwane zapachami...¹¹

„Go się tycze smaku, wiedzieć należy, że ten zmysł tak prędką od

1

Zbędne: „nie".

2

•    W II i III wyd.: „czucia... pochodzącego". — Zdanie: „Zostaje teraz uczynić rozbiór czuciów od dotykania pochodzących" jest zapewne dopiskiem tłumacza albo może wolnym przekładem początku następnego ustępu, do którego tłumacz dodał też zdanie początkowe: „Uważajmy człowieka, który zaczyna mieć bytność".

3

•    W II i III wyd.: „dozna jedynie tych gatunków czucia".

4

ciepło lub zimno, przyjemnie lub przykro; a to są postaci bytu, w których znajdując się nie spostrzegałby ani otaczającego powietrza, ani jakiegokolwiek ciała; w tych postaciach bytu doznawałby tylko siebie samego". (W oryginale: 11 est egalement certain qu'avec U sens du toucher, <7 serait dam la menie ignorance, s*il restait immobile. II riapercewait que les sensations que Vair erwironnant peut faire sur lui: il aurait chaud oufroid, il aurait du plaisir ou de la douleur; et ce sont la des manieres d*etre dam les guelles il n*apercevrai₍ m Pair erwironnant, ni aucun corpr, il n*y semirait que lui-mlme).

5

   Tak w II i III wyd. W wyd. I: „jeszcze tylko".

6

   Ustęp zaczynający się od słów „Uważajmy człowieka" a kończący się słowami:

7

„czego inszego czuć nie może" jest luźnym oddaniem treści odpowiedniego miejsca oryginału. Oto przekład ściślejszy: „Równie jest pewne, że rozporządzając tylko zmysłem

8

dotyku pozostawałby w stanie takiej samej niewiedzy, jak gdyby był nieruchomy. Spostrzegałby tylko wrażenia, które by w nim sprawiało powietrze otaczające: byłoby mu

9

» Tak w II i III wyd. W wyd. I: .Odtąd zależą aoe razem"¹⁰.

a Tak w II i III wyd. W wyd. Is Jedno więc cznrie oporo".

» w II i III wyd.: „i od tego czucia zaczyna się w nim poznanie własnrgn K#o dala, przedmiotów zewnętrznych i miejsca¹¹.

⁴ Tak w II i III wyd. W wyd. Is ^ siebie samego”.

10

Fragmentu zaczynającego się od słów: Jeśli się zaś ręka jego ponury“ a koacrąr ^r>^<-'

11

się słowami „co ma bytność zewnątrz jej“ nie me w oryginale. Stanowi en zapewne ¹⁴

12

z fragmentem zaznaczonym w przypisie na tej samej stronicy kiżne stwscf mr wagfeasaast

13

całości oryginała. Takie wyjaśnienie nasuwa treść koiW-omgo zdania tcęo roadbiaia aŚMM.

14

które jest dopiskiem tłumacza.