IMG 86

162 Przypisy tłumacza

że takie rozbiory nic już pierwszego nie przypuszczają^{1 2}, bo figu_ra może mieć nic więcej prócz kątów i boków.

Przeciwnie w fizyce: rozbiory nic są zupełne jak tylko* vvzglę_cj_n. do wynalazków, któreśmy poczynili. Chociaż rozkładamy wszyga* przymioty³ pod zmysły podpadające, wiele ich jednak przed wz_ro kicm naszym koniecznie umykać musi i zawsze umykać będzj_c' Instrumenta wspierają słabość naszych zmysłów i nowy świat nanj odkrywać zdają się; ale w istocie nowe tylko dekoracje nam przed. stawują^{4 5 6}, a natura zostaje ukrytą za zasłoną, która się nigdy nie pod. nosi. Oprócz tego, sztuka nie może odkryć jedno przymioty* mają_Ce podobność z tymi, które już znamy; a jako drobno widz dla ślepych tak dla nas byłby równie niepożytecznym instrument służący do pokazania tych przymiotów⁷, do których poznania trzeba by było inszych zmysłów⁷ jak nasze.

Kiedy rozbiory nasze same z siebie są zupełne, mamy wiadomości bezwzględne, to jest wiemy, czym są rzeczy w sobie samych. Tak na przykład wiemy, że trójkąt jest złożony z trzech boków: i w takim razie znamy naturę czyli istotę rzeczy.

Mamy wiadomości względne tylko do nas³, to jest wiemy jedynie, czym są jestestwa względem nas, kiedy rozbiory nie są same z siebie zupełne. Takimi są wszystkie znajomości, które mamy o przedmiotach zmysłowych. Kiedy np. wyliczam wszystkie własności w złocie odkryte, czynię rozbiór, który nie⁸ jest zupełnym tylko w stosunku do wiadomości o tym metalu nabytych: ale przez to nie nabieram lepszego poznania, czym on jest sam w sobie. W takim razie rozbiór nie może odkryć natury rzeczy,

Rozbiór władz duszy jest zupełnym, jeśli nie idziemy dalej jak do czuciów prostych⁹, do czuciów żadnego jeszcze sądu nie zawiera-rających³; ale jest niezupełnym, jeśli chcemy przeniknąć naturę

Przypliy tłumaczu

jestestwa czującego. Sposób rozbiorowy nic dozwala nam sądzić, że do podobnych dociekań zdolni jesteśmy; wkrótce daje on postrzec¹⁰, że nam zbywa na niektórych wyobrażeniach, i zabezpiecza nas od wszystkich złych rozumowań, do których sposób zbiorowy filozofów prowadzi.

To już jest jedna^{11 12} rozbioru zaleta; ale ma on jeszcze drugą w tym, źe prowadzi do wynalazków¹³. Bo gdy się władze duszy raz dobrze rozebrały, nie zostaje nic więcej, jak tylko czynić porównania w celu poznania stosunków między nimi zachodzących, i jak one z jednego źródła wypływają. Dlaczego ta prawda¹⁴: Sąd, rozwaga, namiętności i wszystkie władze duszy są tylko czuciem przekształconym, nie była postrzeżoną od Lokkiusza i od wszystkich innych metafizyków ? Dlatego, że żaden z nich nie znał tego ścisłego rozbioru, którego my używamy...

Nie zawsze rozbiór wszystkie stosunki oznaczyć może. Na przykład jak oznaczyć stopnie różnicy lub podobieństwa między kolorami ? Jak je oznaczyć między smakami, zapachami, przymiotami^{15 16} dotykalnymi, jakimi są ciepło, zimno, twardość, miękkość itd. Jak je oznaczyć między wszystkimi tymi wyobrażeniami, które zamknąć możemy w wyrazach ogólnych rozkoszy i bólu. Są to czucia proste, których ani podzielić, ani zmierzyć nie można... Ucho samo, jeżeli potrafiło oznaczyć z precyzją podziały dźwięków, to jedynie przez to, że inne zmysły zmierzyły ciała dźwięk wydające.

0 Rozbiorze, z Encyklopedii Paryskiej¹⁴

Rozbiór w Logice jest tym, co nazywają w szkołach sposobem do odkrycia prawdy właściwym¹⁷. Mówią nam, że¹³ przez ten

1

Słowa: „tuż pierwszego" tłumacz dodał od siebie.

2

* Tak w II i III wyd. W wyd. I: „zupełne tylko".

3

¹ W II:i III wyd.: „daje on wnet postrzec**.

4

⁹ W II i III wyd.: „wyatawują",

5

⁹ W III wyd.: „inszych zupełnie zmysłów",

6

* Sens istotny: Mamy tylko wiadomości względne w stosunku do nas (Noiu ti*avons des cottnaissances relatiues d nous).

7

⁹ W II i III wyd.: „własności",

8

Zbędne: „nie",

9

W II i III wyd.: „do czucia prostego",

10

W II i III wyd.: „To już jedna**.

11

•    Sens istotny: odkryć (dicowertes). Podobnie niżej.

12

⁴ Ustęp od słów: „Dlaczego ta prawda** do: „którego my używamy** został opuszczony w wyd. II i III.

•    W II i III wyd.: „własnościami**.

13

s Słowa: „Mówią nam, że...** tłumacz dodał od siebie.

14

Patrz: Bncyclopidie ou Dictionnaire raisonrU des Sciences, des arts et des mdtiert,

15

Paryż 1751, tom 1, str. 401 i nast., art. pt. Analyse, autor — abbć Yvon.

16

¹ Tu w oryginale następuje zdanie, które tłumacz opuścił: on la nomme autremem la

17

mśthode de risolution (wydrukowano błędnie rivolution) — który zowią inaczej sposobem rozwiązywania (dom. zadań).