IMG034

danego w okresie pełnego rozkwitu romantyzmu a pozostającego w zadziwiającej zgodzie z duchem romantycznego pojmowania dziejów, w świetle więc takich sądów „o początkach rodu ludzkiego” anachronizmy w Królu-Duchu znajdują dodatkowe uzasadnienie; są całkowicie zrozumiałe w kontekście polskich poglądów historiozoficznych pierwszej połowy XIX stulecia. Według Kołłątaja Słowianie byli najstarszym ludem świata. Słowacki-mistyk pisał w 1845 r„ że „Polska jest to zbiorowisko najstarszych duchów”¹.

Z postaci Króla-Ducha przede wszystkim interesuje nas oczywiście Popiel. Imię to nosił również zdetronizowany władca w Balladynie (mniejsza o to, że poeta nazwał go tara Popielem III) oraz jego okrutny brat. Obaj należeli do tego samego rodu, byli potomkami protoplasty Lecha. Popiel-Pustelnik — to także strażnik „świętej korony” tegoż protoplasty, korony należącej do dynastii panującej od paru pokoleń w Gnieźnie.

Natomiast Popiel zapowiedziany w Prologu Lilii Wenedy jako mający się narodzić z Rozy i z popiołów wenedyjskich „rycerzy” ma być pogrobowcem Wenedów, mścicielem, plemiennie obcy w stosunku do rodu Lecha.

W Królu-Duchu tenże mściciel przychodzi na świat w niesamowitych okolicznościach — jest nowym wcieleniem Hera Armeńczyka, narodził się więc ze śmierci, ale matką jego została nie nazwana po imieniu Roza Weneda:

— Ja Her powalony grzmotem Nagle ... gdzieś w puszczy ... pod wieśniaczym płotem Budzę się. — Straszna nade mną kobićta Śpiewała swoje czarodziejskie runy.

„Ojczyzna twoja” — wrzeszczała — zabita ...

Ja jedna żywa ... a ty zamiast truny Miałeś mój żywot. — Popiołem nakryta I zapłodniona przez proch i piołuny.

Wydałam ciebie, abyś był mścicielem!

Synu popiołów nazwany Popielem ... ^{44 2 3}

Zamierzchła przeszłość, która tak bardzo i przez wiele lat rozbudzała twórczą wyobraźnię Słowackiego, miała dlań — jak zauważył Kleiner — dwa oblicza: tajemniczo groźne oraz idylliczneW Królu-Duclw zdecydowanie przeważa tajemniczość i groza, choć nie brak również elementów sielankowych, jak np. w relacji Popiela ów lud lechicki:

Który tył w chatach próten wszelkiej waśni,

A miał z jabłoni swój napój i cienie.

Królowie jemu panowali właśni;

Cudowne jakieś Lecha pokolenie!**.

Ci Lechici, w niczym nie przypominają dawniejszych najeźdźców z Lilii Wenedy; żyją w błogim pokoju, który ma niebawem zburzyć Popiel spełniając swą straszliwą misję. Z pełną świadomością dojrzewa on do tej misji, koniecznej i przeznaczonej mu przez los, bo „trucizny wlano w to serce niewinne” ^{1 4 5}, przybliżył się jednak do jej wypełnienia, kiedy przyjął go „Lech król na pachołka”⁶. Na dworze Lecha Popiel szybko piął się w górę, w czym wspomagała go moc tajemna wprzągnięta w realizację jego straszliwej zemsty:

To widzę, te mi na święcie zawady Usuwa jakaś ręka niewidzialna.

Na działającą moc patrzałem blady.

Sądząc — że biała mi orlica skalna

Zlatuje na hełm ... usiądą na czele ...

I drogę moją piorunami ściele⁴*.

Będąc narzędziem takich mocy, które na niego „zastawiały sidła”, Popiel kroczył dalej na wyznaczonej mu drodze i wnet stał się wodzem Lechowego rycerstwa:

W zamku cedrowym nad Gopłową wodą Byłem najpierwszym Złotym Wojewodą ... ^M

Dotąd żaden szczegół — jak widać — nie ma oparcia w przekazach o polskich dziejach bajecznych. Wszystko jest wytworem poetyckiej

221

1

J. Kleiner, Juliusz Słowacki, jw., t. IV, cz. 2, $. 38S.

2

⁴⁴ Korespondencja Juliusza Słowackiego. Oprać. E. Sawrymowicz, t. II, Warszawa 1963, s. 65. list do Juliusza i Wojciecha Stattlerów z 1 I 1845.

3

Król-Duch, Rapsod /, pieśń 1, w. 151-160.

4

⁴⁸ Rapsod /, p. 1, w. 187-190.

5

   Tamże, w. 300.

⁴⁴ Tamże, w. 297.

6

   Tamże, w. 306-311.

⁴⁴ Tamże, w. 326-327.