IMG190 (2)

bardzo złożone, przyczyny. Życie tworzy nowe, barwne obrazy, które wypierają postacie bajkowe, ponadto na bajkę oddziałuje aktualna rzeczywistość historyczna, epos sąsiednich narodów, piśmiennictwo i religia tak chrześcijańska, jak i wierzenia lokalne. Bajka zachowuje w swoich najgłębszych pokładach ślady najstarszego pogaństwa, dawnych obyczajów i obrzędów. Bajka podlega procesowi metamorficznemu i owe transformacje, metamorfozy bajek również podporządkowane są pewnym prawom. Ze wszystkich tych procesów powstaje polimorfizm, którego analiza jest niezmiernie utrudniona.

Jednakże jest ona możliwa. Utrzymuje się bowiem stałość funkcji bajki i to pozwala na usystematyzowanie również takich elementów, które grupują się wokół funkcji.

W jaki sposób możemy utworzyć ów system? Najlepszym jest sporządzenie tabel. Wspominał o nim już Wiesiełowski, aczkolwiek nie bardzo wierzył w możliwość realizacji tego przedsięwzięcia.

Tabele takie sporządziliśmy i chociaż nie są zbyt skomplikowane, nie widzimy możliwości wprowadzenia Czytelnika we wszystkie ich szczegóły. Badanie atrybutów protagonistów pozwala na wyodrębnienie tylko trzech podstawowych rubryk:    wyglądu zewnętrznego

i nomenklatury postaci, szczególnego sposobu ich pojawienia się w bajce oraz miejsca pobytu. Do tego dochodzi szereg innych, drobniejszych

elementów pomocniczych. Tak np. cechami charakterystycznymi dla baby-jagi będą: jej nazwa, wygląd zewnętrzny, kościana noga, „nos co w sufit wrósł”, jej chatka obracająca się na kurzej nóżce oraz sposób pojawienia się — przylot w stępie ze świstem i hałasem. Jeśli określimy postać działającą z punktu widzenia jej funkcji — np. jako donatora lub pomocnika — i wpiszemy do rubryki wszystko, co zostało o niej powiedziane, otrzymamy niezmiernie ciekawy obraz. Materiał jednej rubryki można rozpatrywać całkowicie samodzielnie w całym materiale bajkowym. Aczkolwiek rozpatrywane elementy są wielkościami zmiennymi, to jednak tu również występuje duża ich powtarzalność. Najczęściej powtarzające się, najbardziej wyraziste formy stanowią określony kanon bajkowy. Kanon ten można wyodrębnić, co zresztą wymaga przede wszystkim określenia sposobu odróżniania podstawowych form od form pochodnych i heteronomicznych. Istnieje kanon międzynarodowy, formy narodowe — zwłaszcza hinduskie, arabskie, rosyjskie i niemieckie — oraz formy regionalne: północne, nowogrodzkie, permskie, syberyjskie itp. Są wreszcie formy charakterystyczne dla określonych grup społecznych: żołnierskie, pa-robkarskie, na wpół miejskie. Stwierdzamy też, że element spotykany zazwyczaj w jednej rubryce nagle pojawia się w zupełnie innej: mamy więc do czynienia z przestawieniem form; np. smok może być donatorem-doradcą. Takie

159