IMG208 (2)

są ze sobą pościg i szybka przemiana w zwierzęta z taką samą formą ocalenia. Tak utrwala się obecność elementów, których odmiany w sposób stabilny wiążą się ze sobą zgodnie z wymogami logiki czy artyzmu.

2. Istnieją pary, w których jeden człon może być związany tylko z kilkoma odmianami korespondu-jącego z nim członu. Tak np. porwanie może być związane z bezpośrednim kontr-porwaniem (t/7¹), ze zdobyciem czegoś przez dwóch albo kilku pomocników (Jl^lJI²)₎ ze zdobyciem poprzez natychmiastowe odwrotne dostarczenie o charakterze magicznym («"⁵) itd. Podobnie bezpośredni pościg może być związany z ocaleniem przez zwyczajny lot, z ocaleniem przez ucieczkę i rzucanie grzebienia, z przemienieniem się uciekających w kościół czy studnię, z ukrywaniem się uciekiniera itp. Zresztą łatwo zauważyć, że w ramach pary często jedna funkcja może implikować kilka reakcji, ale każda taka reakcja związana jest tylko z jedną implikującą ją formą. Tak np. rzucanie grzebienia jest zawsze związane z bezpośrednim pościgiem, ale bezpośredni pościg nie zawsze wiąże się z rzucaniem grzebienia. Mamy więc elementy, które mogą być zarówno jednostronnie, jak i dwustronnie wymienne. Nie będziemy się teraz zatrzymywali przy tej różnicy. Wskażemy jedynie zanalizowane powyżej elementy & i Z (patrz rozdział III, s. 86—101) jako przykłady rozległej wymienności dwustronnej.

Trzeba jednak stwierdzić, że powyższe normy zależności — jakkolwiek oczywiste same przez się — niekiedy są w bajce naruszane. Szkodzenie i jego likwidacja {A—Jl) są oddalone od siebie długą opowieścią. W toku opowieści opowiadający gubi wątek i można zaobserwować, że element Jl czasem niezupełnie odpowiada początkowemu A lub a. W bajce występuje pewien dysonans, zmieniona tonacja, fałsz. Iwan wyrusza po konia, a wraca z królewną. Zjawisko to dostarcza bardzo cennego materiału do badania transformacji: opowiadający zmienił bądź zawiązanie bajki, bądź jej rozwiązanie i z podobnych konfrontacji można wyprowadzić pewne sposoby zmian i substytucji. Ze zjawiskiem zbliżonym do tej dysharmonii mamy do czynienia w wypadku, gdy pierwszy człon pary wcale nie wywołuje zwykłej reakcji albo jest zastępowany przez całkowicie odmienną reakcję niezwykłą dla normy bajkowej. W bajce nr 260 po zaczarowaniu chłopca odczarowanie w ogóle nie następuje i chłopiec na całe życie pozostaje koziołkiem. Bardzo ciekawa jest bajka pt. Czarodziejska piszczałka {244). Uśmiercenie nie jest tu likwidowane przez ożywienie zabitego, ożywienie jest zastąpione ujawnieniem zabójstwa, przy czym forma tego ujawnienia stanowi asymilację z B⁷, tzn. przedstawiona jest w formie pieśni żałobnej i na tym bajka się kończy podając jedynie do wiadomości ukaranie siostry--morderczyni. W tym wypadku możemy też

9*

195