IMG751

Ustalenie indywidualnych czynników, które pozwalają nielicznym wyjątkowym jednostkom nie popaść w sferę wpływów idolatrii. jest sprawą zbyt złożoną, aby nawet w dużym przybliżeniu móc je tutaj wyczerpać. A przecież wielcy „anty-idolatorzy" z pewnością istnieli i oni to wywierali decydujący wpływ na bieg historii. Budda. Izaak. Sokrates. Jezus. Mistrz Eckhart. Paracelsus. Boehme. Spinoza. Goethe. Marks. Schweitzer i wiele innych nie mniej sławnych postaci.

rodzaju ojców i tylko powtarzali swoje wczesne doświadczenia? Nie. niewydjJ się to prawdopodobne w stosunku do tak niejednorodnej grupy ludzi. Czy byk¹ efekt chorobliwego braku poczucia bezpieczeństwa? Również mało prawdopodob.^ ne. ponieważ ci właśnie generałowie mogli się pochwalić szczególnie dużym sukcesami uzyskiwanymi wcześniej w wyjątkowo niesprzyjających im okolicznou ciach. Czy był to efekt czystego oportunizmu? Tak na pewno w wielu wypadkach! było. ale nie wyjaśnia to w pełni stopnia nasilenia tych emocjonalnych więzi. !

Hitler przejawiał somnambuliczną pewność siebie, typową tylko dla ospbi skrajnie narcystycznych. Ta „magiczna moc” wypływała z jego sukcesów odi niesionych w pierwszych dziewięciu latach rządzenia (aczkolwiek sukcesy te by|[ możliwe w dużym stopniu dzięki pieniądzom dostarczonym przez niemieckiej przemysłowców, z powodu niepowodzeń Wielkiej Brytanii i Francji poniesionym przy próbach odsunięcia go od władzy, oraz z powodu niezgody i braku odwag wśród jego przeciwników w Niemczech). Hitlera nie interesowała żadna ludzka istota; był pozbawiony wszelkich ludzkich uczuć. Potrafił objawiać niczym nie hamowaną agresję nawet wobec swoich najbliższych współpracowników, dając! jej upust na zmianę z przyjacielskimi i łaskawymi uśmiechami czy gestami. Innymi! słowy, swoim zachowaniem sprawiał, że ludzie czuli się jak małe dzieci i oferował siebie jako wszechwiedzącego, wszechmocnego, karcącego za wszystko idola. _;

Książka zawierająca pamiętniki Alberta Speera Wewnątrz Trzeciej Rzeą dostarcza obfitego materiału dotyczącego natury tego „przeniesienia”. Speerbjl naprawdę „zakochany" w Hitlerze aż do dnia jego śmierci. Nawet kiedj w ostatnich latach nachodziły go wątpliwości, i nawet jeżeli sprzeciwiał m rozkazom Hitlera, gdy ten chciał zniszczyć całe Niemcy, aby ich nie zostawi wrogowi (najwidoczniej Speer był osobą biofilijną. a nie nekrofilijną jak Hitler), Hitler pozostał jego idolem. Również wtedy, kiedy Hitler był już bezsilny i chory, zachował dla niego swój podziw. Jednak z autobiografii Speera wynika dok jasno, że jego relacji z ojcem nie charakteryzowały ani nadmierna miłość, ani lęk

Wszystkie te rozważania nie podważają samego Freudowskiego pojęcia przeniesienia i jego olbrzymiego znaczenia. Prowadzą nas po prostu do szerszej jego definicji. Fenomen przeniesienia związany jest z tym. że większość ludzi czuje się jak dzieci i dlatego tęskni do silnej postaci, której mogliby ufać i której mogliby się podporządkować. W gruncie rzeczy jest dokładnie tak. jak na to wskazywał Freud w pracy Przyszłość pewnego złudzenia (1927c). Jedyną różnicę między prezentowanym tutaj poglądem a teorią klasyczną stanowi pogląd, ze tęsknota ta niekoniecznie musi być - i nigdy nie jest wyłącznie - powtórzeniem dziecięcych przeżyć, ale jest raczej częścią „ludzkiej kondycji".

Rozumienie „przeniesienia" w sytuacji psychoanalitycznej staje się zatem mało przejrzyste, jeżeli koncentrujemy się głównie na związkach z matką i z ojcem _a nie bierzemy pod uwagę faktu, iż rządzić nim może cecha, która zostaje wywołana przez pewne późniejsze (nagłe lub chroniczne) warunki i zalezna jest od całej struktury charakteru danej osoby. Wydaje się. iż Freud - pod wpływem pewnych wczesnych klinicznych interpretacji, a później z powodu przyjęcia poglądu o „przymusie powtarzania" - nie poszerzył swego pojęcia przeniesienia i przeto nie zastosował go do najbardziej rozpowszechnionych zjawisk ludzkiego zachowania. Tutaj właśnie, jak to często bywa z pojęciami Freuda, jeżeli uwolni się je z ograniczeń teoretycznych założeń, które poczynił w swojej wczesnej pracy klinicznej, uzyskują one nawet większe znaczenie, niż on sam im przypisywał.

Nie chcę tu zakładać, iż potrzeba idoli jest stałą cechą natury ludzkiej, której nie można przezwyciężyć. Rzeczywiście, mówiłem o „większości" ludzi oraz o dowodach, jakich dostarcza „przeszła lub współczesna historia”. Ale zawsze znajdą się wyjątkowe jednostki, które wydają się wolne od tego typu tęsknoty za idolem. Ponadto możemy spotkać wiele jednostek, u których „idolatryjna namiętność", chociaż obecna, jest mniej silna niż u przeciętnej osoby.

Przezwyciężanie fiksacji na idolach

Powstaje zatem pytanie, jakie warunki sprzyjają nieujawnianiu się potrzeby idoli.

W trakcie wielu lat obserwacji, kiedy problem ten stanowił centrum moich zainteresowań, doszedłem do następującego wniosku. Poczucie bezsiły i płynąca z tego potrzeba idoli stają się tym mniej intensywne, im bardziej danemu człowiekowi udaje się wpływać aktywnie na swoją egzystencję: im bardziej potrafi rozwinąć swoje moce miłości i rozumu: im większe uzyskuje poczucie tożsamości, wynikające nie z pełnienia społecznych ról. lecz oparte na autentyzmie własnego Ja; im więcej jest w stanie dać oraz im wartościowsze są jego związki z innym - nie powodujące utraty wolności oraz integralności: im bardziej jest on świadom swojej nieświadomości, dzięki czemu nic. co w nim samym ani w innych nie jest mu obce.

Wszyscy oni byli „oświeceni", potrafili postrzegać świat takim, jaki jest. i nie bali się, wiedzieli, że człowiek może być wolny, jeżeli będzie w pełni ludzki. Niektórzy wyrażali swoją wiarę w kategoriach teistycznych. inni nie. Ale dla tych pierwszych Bóg nigdy nie był idolem. (Rozważmy stwierdzenie Mistrza Eckharta: ..Kiedy «rhnH7P w nndstawv. w sedno, w strumień i w źródło Pana Boga. nikt mnie me

51