IMGC91

Wprowadzenie

20

procesy morfogenezy zaowocują trwałymi prawidłowościami w zakresie norm. przekonań. interakcji luh zmianą szans życiowych członków zbiorowości (Machaj. 1994).

Wyjaśniające zadanie nauki, realizowane przez teorie socjologiczne, odbywa się na drodze badania struktur społecznych. Jak zaznaczyłam, w tym postępowaniu nadrzędną racją jest rzeczywistość społeczna, której naturę i właściwości musi respektować nauka. Jeśli świat społeczny jest ustntkturalizowany. a zasady tego ładu dotyczą analitycznie możliwych do wyodrębnienia aspektów życia społecznego, to nasuwa Sc pvtanie, jak owe struktury mają się do widocznych dla każdego z nas. grupowych postaci życia społecznego, takich jak rodzina, grupy rówieśnicze, pracy czy zbiorowości wsi i miast.

Zapewne te empirycznie dostępne całości społeczne są takimi właśnie ze względu na ich głęboką strukturalną istotę. Jednak, z drugiej strony, doświadczenia pokazują. że szerszy kontekst społeczny nie pozostaje bez wpływu na własności oraz funkcjonowanie małej grupy. Badania np. rodziny szeroko uzasadniają odmienności rodzin wiejskich od miejskich, rodzin występujących w feudalnych społeczeństwach od ich współczesnej postaci. Zatem należy wnosić, że w życiu społecznym mamy do czynienia z porządkującym działaniem struktur społecznych różnego rzędu czy leż różnej skali.

Sztompki rozumienie struktury równie sensownie może być zastosowane do oglądu grupy rówieśniczej, jak i wielkiej zbiorowości wyznawców jednej religii. Otwarte jest zatem pytanie o kapitalnym znaczeniu dla nauki: czy wyczerpująco wyjaśnimy zjawisko np. grup rówieśniczych, jeśli pokażemy wyłącznie wewnętrzne prawidłowości determinujące zachowania ich członków? Dla pełnego wyjaśnienia ta u jedzą socjologiczna jest z pewnością zbyt skromna. Wymaga uzupełnienia ;>qflnczającego poza ramy danej grupy. Stajemy wówczas przed problemem określeń w rzeczywistości społecznej takiej całości innego rzędu czy rodzaju, która i | spółwaruakuje badane zjawisko.

Tradycyjnie wyodrębniane są trzy obszary socjologicznych zainteresowań. Naj-częściej są one wyrazem trzech rodzajów przedmiotów badań: jednostek społecznych. -mmlfck grap. wielkich zbiorowości społecznych. W takim ujęciu problematyka mikrostruktur społecznych sprowadza się do praw powstawania, funkcjonowania i rozwoju j małych grup społecznych. Ta przedmiotowa perspektywa a priori zakłada, że w ślad j a wyodrębnieniem klasy obiektów idą granice rozpoznawania ich strukturalnych j

życia społecznego. W moim przekonaniu jest to zbyt mechaniczne i ograni- j canoe kryterium Należy je uzupełnić o wymóg wyczerpującego wyjaśniania zja- ] wisk. Oznacza on poszukiwanie wszystkich typów i rodzajów struktur społecznych. j ładne regulująca wpływają na dane zjawisko. Na przykład badanie władzy w rodzinie j K powinno ograniczać sil wyłącznie do rodziny. Zakreślanie obszarów poszuki- I wania strukturalnych determinant władzy oznacza skonceptualizowanie, czyli uzmy- J ńwień jej grupowego charakteru, w sensie wielości oddziałujących struktur na ! władzę w rodzime, a stąd określenie kierunków poszukiwania. W ten sposób po- I

Wprowadzenie

21

wtórnie wracamy do filozoficzne) bazy teorii socjologicznych. Konceptualizacja problemu społecznego musi bowiem w określony sposób odnieść się do kweaói natury bytu społecznego, rodzajów społecznych całości oraz społecznego charakteru istoty ludzkiej. Nasuwają się tutaj dwie szczegółowe kwestie. 1 i jakim zjawi skom i układom przysługuje walor realnej całości społecznej, czyli jakie obmttJT odznaczają się porządkiem strukturalnym? 2) w jakiej relacji pozostają do siebie owe naturalnie uporządkowane formy życia społecznego?

W tradycji socjologii dają się wyodrębnić dwa wzajemnie przeciwstawne stanowiska udzielające odpowiedzi na powyższe pytania. Pierwsze z nich opowiada się za wielką społecznością jako jedyną i pełną całością społeczną. W jej obrębie występują mniejsze grupy i zbiorowości, o właściwych sobie prawidłowościach życia wewnętrznego. Niemniej jednak są one ulokowane w obrębie wielkiej struktury społecznej. W związku z tym zjawiska mikroskali są w ogromnej mierze determinowane przez nią. Nie odmawia się tutaj małym grupom strukturalnych własności charakterystycznych jedynie dla nich. Mają one również swój udział w kształtowaniu makrospolecznego porządku życia. Jednak w ostatecznej instancji wielka społeczność jest pierwszym i bezpośrednim przedmiotem poznania. Prawidłowości funkcjonowania małych grup w określony sposób wpisują się zatem w reguły ładu społeczeństwa rozumianego as a whole (Merton. 1982. s. 430-462). Również takie stanowisko przyjmują badacze, których koncepcje Ołmsted zaliczył do szerokich teorii struktury społecznej grupy (Mikołajewska. 1986).

Takim holistycznym ujęciem jest P. Rybickiego koncepcja układów koncentrycznych. Zakłada ona ..zachodzenie takich związków na zasadzie przynależności grup i mniejszych społeczności do makrostruktury społecznej. Na płaszczyźnie zbiorowości społecznych zasada ta pozwala ujmować grupy i mniejsze społeczności jako cząstki społeczności wielkiej. Na wyższych szczeblach struktury społecznej przyjmuje istnienie pola, w którym makrostruktura oddziaływa na mniejsze struktury znajdujące się w jej zasięgu i w którym także podlega ich wzajemnym oddziaływaniom” (Rybicki, 1979, s. 271), Należy przy tym pamiętać o trzech aspektach struktury wyodrębnionych przez autora. Zatem zarówno w składzie i w warunkach życia, w kulturze jak również w sferze stosunków społecznych, ład makrnstrukturalny istotnie warunkuje porządek mikrospołecznej skali.

W pierwszym wymiarze makrostruktura stwarza w określonym czasie i na danej przestrzeni materialne warunki bytowania małych grup społecznych oraz determinuje podstawowe typy stosunków społecznych w nich występujących. .Mają tutaj wpływ takie podstawowe cechy jak wielkość, skład czy rodzaj zajęć służących utrzymywaniu się przy życiu. Ten rodzaj uwarunkowań makrostrukturalnych jest szczególnie widoczny przy rozpatrywaniu w długim czasie małych form społecznych. Ponadto P. Rybicki wskazuje na podział pracy, podział dóbr oraz zróżnicowanie sposobów życia. Efektem ich wpływu jest utrwalanie się stanowych i klasowych odrębności wśród małych grup społecznych, np. rodziny chłopskie, górnicze lub mieszczaulóa noszą istotne piętno ich klasowej lub stanowej przynależności.