IMGD22

Andrzej Flis

względu na zajmowaną przez niego pozycję. Rola społeczna jest zespołem norm typu powinnościowego (zespołem powinności) odnoszących się do zachowali jednostki zajmującej określoną pozycję w grupie. Powinności kształtują się na podstawie istniejących w grupie obowiązków i wzorów kulturowych typu 4. Stanowią one kolejny istotny element systemu normatywnego grupy. [...]

STRUKTURA I KULTURA GRUPY

Przez kulturę pewnej grupy społecznej rozumiemy system aksjonormatywny wytworzony i podzielany przez członków tej grupy, a także całokształt istniejących w jej obrębie wzorów kulturowych. W skład systemu aksjonormatywnego wchodzi system wartości (cel grupy i zespół wartości instrumentalnych) oraz system normatywny. Najbardziej elementarnymi składnikami systemu normatywnego są z kolei normy społeczne i sankcje.

Wzory kulturowe (owe Durkheimowskie sposoby myślenia) to obiegowa, standardowa wiedza członków grupy dotycząca sposobu realizacji celu. Wzory kulturowe. pomimo to. że nie są wzmacniane sankcjami, wyznaczają zachowania członków grupy. Stanowią one „społeczne ramy odniesienia” dla procesów postrzegania i rozumienia świata zewnętrznego, i jako takie umożliwiają np. jednolite definiowanie sytuacji wszystkim członkom grupy*.

Tak jak wzory kulturowe funkcjonują w grupie jako wzory myślenia o świecie. tak normy społeczne stanowią dla jednostek wzory zachowania. Normy społeczne (rozumiane jako wzory zachowania) można podzielić na trzy typy: prawa, powinności i obowiązki.

Prawa wyznaczają dopuszczalny repertuar zachowań jednostki w związku z realizowaniem przez nią pewnej funkcji w grupie. Określają także jej dostęp do wartości (dóbr* znajdujących się w dyspozycji grupy. Powinności to normy społeczne wzmacniane sankcjami prestiżowymi. Mówią one, jak powinna zachowywać się jednostka w pewnej sytuacji, wyznaczając tym samym np. przebieg procesów wzajemnego komunikowania się w grupie pomiędzy osobnikami zajmującymi odmienne pozycje społeczne. Obowiązki natomiast są normami społecznymi, które mają oparcie zarówno w sankcjach prestiżowych, jak i statusowych. Mówią one, jak mufli zachowywać się jednostka, aby jej działania przyczyniały się do realizacji celu grapy.

Drugim elementem każdego systemu normatywnego (obok norm społecznych) są sankcje, czyli reakcje innych członków grupy na zachowania jednostki podlegające regulacji normatywnej. Generalnie rzecz biorąc, zachowania jednostek zgodnie | flflhflzanu odnoszących się do nich norm wywołują reakcje pozytywne (sankcje pozytywne i ze strony innych członków grupy, natomiast zachowania niezgodne z nor-negatywne (sankcje negatywne). Sankcje społeczne podzielić można na cztery zasadnicze typy (por. tabelkę).

Manifestowanie uznania jest takim stanem rzeczy, który - mówiąc językiem Ralpha Lintona - zaspokaja potrzebę „emocjonalnego odzewu”'. Manifestowanie dezaprobaty uniemożliwia natomiast redukcję tej potrzeby. Podwyższenie sUNnsn społecznego (przyznanie jednostce pewnych dodatkowych uprawnień) rozszerza jej dostęp do wartości instrumentalnych znajdujących się w dyspozycji grupy. jąc tym samym redukcję różnych potrzeb. Obniżenie statusu społecznego 'pozbawienie jednostki pewnych praw. które dotychczas posiadała) ogranicza jej dostęp do wartości (dóbr) znajdujących się w dyspozycji grupy, co utrudnia z kolei zaspokojenie potrzeb.

Przejdźmy z kolei do określenia struktury grupy. Przez strukturę społeczną grupy rozumiemy zespół istniejących w jej obrębie pozycji i odpowiadających im statusów. Zaproponowane rozumienie struktury grupy wywodzi się z tradycji strukturalnego nurtu funkcjonalizmu; nawiązuje do definicji Alfreda Radcliffa-Browna. zgodnie z którą struktura to tyle. co „trwale uporządkowanie osób w obrębie sieci stosunków społecznych określonych lub kontrolowane przez [...jspołecznie utrwalone normy czy też zachowania"⁶.

Strukturę społeczną grupy rozpatrywać można z dwóch punktów widzenia: 1 -jako zbiór pozycji (aspekt funkcjonalny) i 2 - jako zbiór statusów społecznych (aspekt hierarchiczny). Strukturę grupy rozpatrywaną w aspekcie funkcjonalnym można badać pod względem jakościowym i pod względem ilościowym. W pierw szym przypadku chodzi o rodzaje (typy) istniejących w grupie pozycji społecznych. W drugim zaś - o liczbę pozycji społecznych w obrębie różnych typów lub też o ich wzajemne proporcje. Strukturę grupy rozpatrywaną w aspekcie hierarchicznym można badać pod względem potencjalnego lub rzeczywistego zróżnicowania poziomu dostępu do wartości. Potencjalny poziom zróżnicowania dostępu do wartości znajdujących się w dyspozycji grupy wyznaczają przysługujące jednostkom praw a: poziom rzeczywisty - stopień korzystania z tych praw.