IMGG60

popędy, które działały dokoła niego. Woluntarystom mógł wołać: czekaicie! przyjdzie czas na rozprawę . fabrykantami, Icczjcd>-nie po spełnionej konccn.

kapitału a proletaryzacji siły roboczej. Idealistom mógł mówić: czekajcie! przyjdzie ozam na zgodę, małość, dobroć, lecz jedynie po zmianie sposobu rozdzielania produktów pracy. Jednym i drugim: naprzód przemiany gospo-darcze, potem ich nadbudowy; tak było za wazę; jedynie tak; wszędzie i we wszptkim; czekajcie ! Jednocząc wewnętrznie całość pragnieniową duszy robotniczej, ułatwiał swej propagandzie zwycięstwo. Rozszerzając ówczesną sytuację na całe dzieje, umacniał hasło, które z tej sytuacji wynikało. Zamiast dziejowym nazwałbym czarodziejskim ten materializm. Był koncepcją na wskroś propagandową, związaną ściśle z pewnym momentem gospodarczo-—ideowym, a wyższość sugestywna, jaką posiadał w porównaniu ze zwalczanymi systemami, przyczyniła się do zorganizowania proletariatu dokoła programu międzynarodówek. Zadanie swe spełnił. Dziś, w nowym momencie

kim^M może już zniknąć¹. Choć tylko kawał prawdy zawrze jego koncepcja dziejów, ta prawda wystarczy już dzisiejszej fazie walki proletariackiej. Wystarczy także poznaniu.

A mnie tu przy ujęciu jednego z czynników kształtujących stosunek polskiego inteligenta do literatury a -- ha - do drugiej „Zwrotnicy^M. Ubóstwo

w politycznych częs

warstwy inteligenckiej, wzrosła na tym podłożu zapamiętałość polityczna nie najgorszego jej odłamu i związane z tą zapamiętałością wymagania wy-rażnoici sprawiły, że pismo, łączące przedstawicieli różnych skłonności politycznych, nie mogło spełniać tych wymagań i zrażało sobie najruchliwszy

element inteligencki. Wobec .podejrzliwości

tymi były nieporozumienia. Drastyczniejsze pojawiły się zaraz po pierwszym numerze drugiej serii. Ukazał się on w maju 1926, tu* przed przewrotem Piłsudskiego. W strwożonych wiecznie myślach „Myśli Narodowej" zamienił «ę

więc w pomoc niesioną przewrotowi majowemu. Notatka pt. Aniychamtym, zamieszczona w następnym numerze, dostarczyła tytułu obszernemu artykułowi jakiegoś tygodnika chłopskiego, i miała być dowodem antychłopłkich tcndencyj pomajowego reżymu. Nawet w młodym .Głosie Literackim", i to w kilka lat później, podobizna społeczna redaktora „Zwrotnicy*¹ ukazała się w obrazie zgoła fantastycznym. Przestawano rozumieć. Cofano ufhoić. Pismo, w którym istnieli obok siebie Korngold i Kurek, nie zadowalało ani korngoł-dów ani kurków.

Mogła więc liczyć „Zwrotnica" jedynie na czytelnika o szczególnych zaciekawieniach lub na adeptów sztuki. Ale i tutaj wyłoniły się przeszkody. Zawarty w pierwszym numerze tej serii artykuł Przybosia ChamJj pouji wywołał takie oburzenie, że prasa z małymi wyjątkami nie zamieszczała odtąd komunikatów pisma, a pewne księgarnie nie przyjmowały go do sprzedaży lub, przyjąwszy, umyślnie nie sprzedawały. Wprawdzie poglądy, wypowiedziane w ChamuLuh, spotykały się z cichą aprobatą i miały potem znaleźć kontynuatorów, ale na razie poderwały nam rynkową podstawę. Przyszło im to tym łatwiej, że nasza własna poezja, która w owym czasie wyodrębniała się coraz wyraźniej z całej polskiej produkcji poetyckiej i której odrębność odczuwał Ogół tylko od strony „niezrozumiałoła“, licznych wielbicieli przysporzyć nam nic mogła. Lecz może największy zawód sprawiliśmy naszemu czytelnikowi brakiem świeżych idej „teoretycznych". Doświadczenia poczynione na innych sprowadzały ten brak do ubóstwa ideowego, gdy był on wyłącznie następstwem ubóstwa pieniężnego. Nasze zasoby finansowe, oparte na składkach współpracowników i dochodach ze spizedaży rysunków Strzemińskiego, pozwalały nam na pismo o kilku kartkach, co nie dopuszczało snucia nowych teoryj. Zmuszeni byliśmy ograniczyć się do przeglądania najważniejszych dla nas zdarzeń bieżących i czynić to ze stanowisk już poprzednio zajętych. Wymyślcie położenie smutniejsze nad konieczność nakazującą na sześciu kartkach zmieścić kwartał. Skrępowane dobieranie się do aktualności, to jeden z rysów drugiej „Zwrotnicy". Niemało gniewu wystukał na moim biurku złymi książkami chwalonych poetów Przyboś, którego walka zajazdowa nic mogła w nie-pojemnym piśmie rozwinąć wszystkich szyków i wszystkich sztandarów,

325