IMGI80 (3)

na równe cząstki, ułożone na stole, dzieci inaczej rozwiązałyby to zadanie, nie trzeba byłoby uwzględniać reguł, które wynikają z porządku społecznego.

Chcąc potwierdzić słuszność określenia kultury plemienia Wolaf, jako zorientowanej kolekty wistyczni e, powołuje się Bruner na badania dzieci od 2 - 4 lat, jakie prowadziła jego uczennica Rabain-Zemplein. Obserwacje jej wykazały, że werbalne kontakty dzieci w tym wieku dotyczyły przede wszystkim stosunków międzyludzkich, rzadko tylko odnosiły się do zjawisk przyrodniczych. Dorośli traktują ruchy niemowlęcia jako próby wyrażenia jego własnych życzeń i hamują ten rodzaj ekspresji. Również w późniejszych zabawach z rówieśnikami podkreślają konieczność (podporządkowania się celom grupy. Rabain-Zemplein starała się w ten sposób uzasadnić, że w miarę postępującej socjalizacji zostaje wzmacniana orientacja społeczna, natomiast świat rzeczy pozostaje mało znany i nie opanowany.

Wywód ten jest mało przekonywający, gdyż Bruner nie cytuje udokumentowanych wyników obserwacji swojej uczennicy, a bez informacji o całej sytuacji rodzinnej i materialnego otoczenia, bez informacji na temat wierzeń tego jplemienia nie można odpowiednio zinterpretować dialogu dorosłych i dzieci. Wydaje się zrozumiałe, że w małej społeczności etnicznej dzieci, które już zaczynają poruszać się samodzielnie i wychodzić z domu, muszą uczyć się odnoszenia do ludzi w zależności od ich .pozycji społecznych. Nie mogą kompromitować rodziny brakiem znajomości określonych form zachowania wobec krewnych i obcych czy wobec władzy. Jest to problem znacznie bardziej złożony aniżeli przyswojenie zwrotów, które określają pokrewieństwo we współczesnej rodzinie. Nazwy wuj, ciotka, babcia czy dziadek mogą mieć zastosowa-

nie nie tylko do krewnych, ale i do obcych, klasyfikowanych jedynie według wieku. W plemiemach pierwotnych taka poufałość byłaby nie na miejscu, dzieci muszą mieć zatem dobrą orientacje w całej genealogu rodzinnej i hierarchii społecznej. Rodzice muszą tej nauce poświęcić znacznie więcej czasu aniżeli poznawaniu zjawisk przyrody. W tych badaniach zabrakło informacji dotyczących całości obrazu świata i życia plemienia Wolof, który zostaje zarysowany w procesie socjalizacji i który warunkuje stosunek do samego siebie i obraz własnego „ja”.

Bruner, chcąc podkreślić istotną cechą orientacji kolektywistycznej, cytuje poetą, ówczesnego prezydenta Senegalu, Senghora, określającego „nśgritude” jako uczestnictwo podmiotu w przedmiocie, udział człowieka w działaniu sił kosmicznych i zjednoczenie człowieka ze wszystkimi innymi ludźmi.

Poetyckie określenie jedności człowieka i świata czy nawet całego kosmosu zawiera się także w terminie ,ywszechświat rozmowy” — G. Meada czy „super-socjalizacja” T. Chardin i błędne jest mniemanie, że pociągają one za sobą niepełną świadomość „ja”, nie ukończony proces wyodrębniania się z otoczenia, jak również, że wynikają ze słabości władania światem rzeczy. Świadomość relacji ja—świat zmienia się zależnie od poziomu rozwoju człowieka, od syhkretyzmu, braku zróżnicowania poprzez świadomość odrębności tych dwóch członów aż do zjednoczenia na poziomie wyższym. O takim zjednoczeniu w specyficznych momentach życia pisał A. Maslow (1960) charakteryzując „doświadczenia szczytowe” (peaking experience). Na podstawie ankiet i wywiadów ze studentami na temat szczytowych osiągnięć ich życia, scharakteryzował on te przeżycia następująco: są to momenty czy krótkie okresy, w których ludzie tracą poczucie czasu i prze-

97

t miler — Socjalizacja ...