IMGT63

114

inteligencji. Najbardziej popularne są testy Alfreda Bineta, z których pierwszy _Zo. stał opracowany w 1905 roku. Tak naprawdę to jednak te testy inteligencji mówią jedynie o: 1) poziomie umiejętności logicznego myślenia, 2) umiejętności roz. wiązywania zadań arytmetycznych, 3) wyobraźni przestrzennej.

Wyniki badań przy zastosowaniu testów inteligencji nie zweryfikowały pozy. tywnie hipotezy o związku inteligencji (tego, co mierzą testy inteligencji) z tym, co określa się jako „sukces” (szkolny, zawodowy, społeczny, życiowy). Pokazują jedynie, że:

1)    wyniki poniżej średniej są skorelowane z trudnościami w nauce,

2)    tzw. „zdolni” uczniowie bywają często bardzo przeciętnymi pracownikami, a osoby o bardzo wysokim ilorazie inteligencji z trudem radzą sobie w życiu.

Te doświadczenia skłaniały uczonych do poszukiwania innych koncepcji „inteligencji”, Można wymienić tu koncepcję „inteligencji społecznej” Thomdike’a, koncepcję „inteligencji personalnej” Gardnera, koncepcję „inteligencji praktycznej” Steinberga. Największym zainteresowaniem cieszy się jednak „współczynnik inteligencji emocjonalnej”, który został przez Saloveya nazwany „emocjonalną inteligencją” i opisany przez Daniela Golemana w książce zatytułowanej Inteligencja emocjonalna¹⁹.

Książka ta burzy dotychczasowe poglądy na temat inteligencji, w innej perspektywie poznawczej pozwala spojrzeć na zdolności i kompetencje człowieka. Teoria inteligencji emocjonalnej uwarunkowana jest zmianą koncepcji człowieka - przesunięciu się wartościowań na kontinuum od koncepcji kolektywistycznych człowieka ku koncepcjom indywidualistycznym — co doprowadziło do tego, że rozwinęła się orientacja humanistyczna w naukach społecznych, której zawdzięczamy powstanie tzw. „psychologii humanistycznej”, „socjologii humanistycznej” i „pedagogiki humanistycznej”. Przyjęcie orientacji humanistycznej w myśleniu o człowieku i świecie wytworzonym przez człowieka wymaga z kolei zastosowania innych kategorii pojęciowych w naukach społecznych. Najogólniej mówiąc, chodzi o rezygnację z terminów, w których sugeruje się aprobatę dla przemocy, wyrażającej się w poszukiwaniu i stosowaniu skutecznych technologii celowościowych zmian w drugim człowieku. Z tego powodu rezygnuje się raczej z pojęcia „wychowania” rozumianego jako celowe działanie podporządkowane realizacji określonych ideałów i celów wychowania wyprowadzonych np. „z postępowej ideologii społecznej”. Zastępuje się te kategorie pojęciami wyrażającymi interakcyjny charakter procesów społecznych. W pedagogice zastępuje się więc pojęcie „wychowania” pojęciem „edukacji” w takim znaczeniu, np. jak to zostało podane we wstępie. W psychologii pojęcie ,.leczenia”, „terapii” zastępuje się pojęciem „wspomagania” i „wspierania”. W socjologii pojęcia I „adaptacji”, „podporządkowania”, „przystosowania”, „akulturacji” są wypierane

¹⁹ Książka la została napisana w 1995 roku i od razu stała się bestsellerem. Na język polski została przetłumaczona przez Andrzeja Jankowskiego i wydana dwa lata później. Na okładce - oprócz danych bibliograficznych - zapisane zostały jeszcze następujące stwierdzenia: „Sukces w życiu zależy nie tytko od intelektu, lecz od umiejęlnoftci kierowania emocjami”. „Książka ta. burząc dotychczasowe poglądy, ponownie definiuje, co to znaczy być zdolnym".

przez pojęcia wyrażające zgodę na pluralizm świata, i stosuje się wtedy takie terminy, jaknp. „wielokulturowość”, „inkulturacja”, „gra interesów", „współistnienie”.

W świetle przedstawionych w książce Golemana badań, tylko 20% czynników decydujących o sukcesie życiowym człowieka stanowi to, co mierzą testy inteligencji. Z tego powodu Goleman proponuje rozszerzenie pojęcia inteligencji o zespół następujących zdolności, wyodrębnionych przez Petera Saloveya i Johna Mayera (w 1990 roku):

1)    zdolność dó rozpoznawania i nazywania własnych emocji, rozumienia ich przyczyn oraz objawów i skutków (bliskich i dalekich), można by to nazwać „świadomością emocjonalną";

2)    zdolność kierowania emocjami (np. umiejętność szybkiego otrząsania się z gniewu czy smutku, powrót do równowagi po porażce, obrona przed destrukcyjnym wpływem emocji, takich jak lęk, gniew, frustracja);

3)    umiejętność rozpoznawania uczuć u innych ludzi - rozwijanie empatii;

4)    sztukę nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych w celu zaspokojenia potrzeby przynależności i obrony przed negatywnymi skutkami dezintegracji społecznej (atomizacji ludzi).

Posługując się pojęciem „inteligencji emocjonalnej’’ akcentujemy rolę emocji w rozumieniu siebie, innych ludzi i świata oraz motywacyjny sens emocji, ważny dla zwiększenia szans na uzyskanie sukcesu, zgodnie z zasadą, że nie wystarczy konia doprowadzić do wodopoju, ale problem polega na tym, by zechciał on z niego pić.

Posługiwanie się kategorią pojęciową „inteligencji emocjonalnej” ujawnia porzucenie tradycji oświeceniowej, ale nie oznacza powrotu do psychoanalizy. Raczej można by dopatrzeć się powrotu do tradycji Arystotelesowej, która nakazywała ćwiczenie się jednostki w tym, aby uczucia jednostki były możliwie adekwatne do okoliczności.

Autor tej książki ma świadomość, że została ona napisana w Ameryce w latach dziewięćdziesiątych, w których nastąpił 20% wzrost aresztowań młodocianych przestępców (w tym czterokrotny jest wzrost aresztowanych za morderstwa; trzykrotnie wzrosła liczba ofiar mających mniej niż 14 lat). Przyczyn tych zagrożeń upatruje się w „zapaści emocjonalnej” społeczeństwa. Z tą diagnozą koresponduje przesłanie książki Golemana. Cytuję:

.PISAŁEM Inteligencję emocjonalną w poczuciu głębokiego kryzysu społecznego w Ameryce, wyznaczonego gwałtownym wzrostem brutalnych przestępstw, samobójstw, narkomanii i innych wskaźników zapaści emocjonalnej, szczególnie wśród młodzieży. Moim zdaniem receptą na te dolegliwości publiczne jest poświęcenie większej uwagi emocjonalnym i społecznym umiejętnościom naszych dzieci i naszym własnym oraz intensywniejsze kształcenie tych przymiotów ludzkiego serca.

Moi polscy przyjaciele twierdzą, że w ich życiu społecznym niewiele można znaleźć podobieństw do kryzysu społecznego w Ameryce, że polska kultura, historia i problemy są odmienne. A mimo to moja recepta dla Polski jest podobna” (Goleman, 1997, s. 9).