IMGV37 28

specyficzna ..konstmkcyjność". Tymczasem powiek w teorii V    jest takim utworem, któremu nie przysługuje kano

nu „całości i dlatego nic można jej doznać „bezpośrednio" Inaczej mówiąc, w Witkacowskiej genołogii istnieją „catoś4 mnie" <tj. takie, któro można ogarnąć w akcie odbioru > oraz „utwory duże" — jak powieść — których doznanie w akcie odbioru jest niemożliwe. Korelatem dzieła sztuki jest u Witkacego kategoria „całości'' („formy"), z kolei korelatem powieści jest „zlepek -

Opozycja „całości" i „zlepka" implikuje opozycję malej formy artystycznej i „utworu realistycznego" (opisującego, przedstawiającego — BK, 168), z których tylko pierwsze człony opozycji gwarantują istnienie dzieła sztuki i możliwość jego „przeżycia" w odbiorze. Powieść nie jest zatem dziełem sztuki, ponieważ „zlepek" jako typ powiązań wewnątrztekstowych w powieści wyklucza relacje „konstruowania -

„Zlepek" wyklucza jedność", podstawową kategorię teorii Witkacego. „Calościowość¹ i „.konstrukcyjność" bowiem kończą się tam, gdzie zaczyn a się „różnorodność" wrażeń czytelni, ka w odbiorze tekstu. Inaczej mówiąc, wpisany w powieść „we-wnątrztekstowy czas lektury" jest według Witkacego kolejnym składnikiem poetyki powieści wykluczającym „powieść-worek" ze sfery utworów artystycznych.

Jeśli przyjrzeć się komunikacyjnym sensom Witkacowskiej teorii powieści, to okaże się, że kategorie „całości” i Jconatru-kcji~ nie dotyczą faktycznych cech poetyki utworu, lecz — normatywnie rozumianej — jego pragmatyki®. „Czysta forma" (całość, konstrukcją, jedność w wielości etc.) implikuje prą e -życie (metafizyczne)dzieła sztuki, natomiast pragmatycznym korelatem „zlepka" jest od t w anan ie jego budowy. „Przeżycie" konstrukcji jest dla Witkacego Bezpośrednie, poza-intelektualne oraz momentalne, •odtworzenie" natomiast — pośrednie, pojęciowe i rozciągnięte w czasie (BK. 170). Antycypując późniejsze rozważania powiem, że opozycja „przeżycia¹ i „odtwarzania" implikuje w teorii Witkacego opozycję dwóch stylów, dwóch sposobów językowej organizacji tekstu lite-I rackiego. Otóż kategoria „przeżycia metafizycznego” (dozna-i nia: bezpośredniego, pozadyskursywnego i momentalnego) 1

«n?.l£r^sUt*^m w y i ą C z n i o „poetyckiego*. „arealistyczne-^g 7 ?^arraci‘

* całościowa działanie konstrukcji artystycznej jest Zdaniem W,tkaccgo możliwe tylko pod warunkiem obecności elementów „zmysłowych”, tj. akustycznych lub plastycznych (postrzeganych na przykład w odbiorze muzyki, dziel scenicznych i poezji r. Powieść natomiast przeznaczona jest do „cichego czytania’* (BK. 141), a jej lektura aktualizuje tylko „pojęcia" i „wyobrażenia" Tak więc specyficzny typ odbioru, jakim jest lektura powieści, wyklucza ten gatunek z domeny zjawisk artystycznych.

Trzy elementy zatem: objętość, czas lektury i przewaga pojęć nad innymi jakościami, są wedle Witkacego strukturalnymi ograniczeniami powieści,uniemożliwiającymi uznanie jej za dzieło „Sztuki Czystej". Ale, jak wiadomo. Witkacy cenił wysoko kilka utworów narracyjnych, a prozę Micióskiego i Schulza (czy Rytarda i Wata) traktował właśnie jako realizację reguł Czystej Formy w powieści. W Witkaco-wskim modelu- powieści istniał zatem taki element, którego odpowiednia organizacja umożliwiała przezwyciężenie strukturalnych ograniczeń tego gatunku Twierdzę, że tym j mentem była sjyhstyczna^n^dorgąnizacja narnicir Ona też / wyznacza wyraźnie akceptowaną _sffitęJjj_era.c- / kości gatunku. Obok niej istnieje też i\kC-Łp_to w an a/ s f e r a nieliterackośc i — którą jest „workowaty"’ syn-kretyzm gatunkowo-temaŁyczny (BK, 134,142,152),_Bynąnu{ ka tych dwóch sfer — a jedna bez drugiej jest nie do pomyśle- -/ ma—określa ub-zar właściwej lite r a c k o fe c i „powieści-/ •worka".

Paradoksałność Witkacowskiej teorii „powieści-worka" po^ lega na tym, że powieść nie mogąc być dziełem Czystej Formy może być jednocześnie złożona z elementów Czystej Formy¹⁰. W płaszczyźnie odbioru Witkacy wyraźnie narusza tu

1

To naczy. u .całość¹ i .konstrukcja¹ są wedlo Witkacego tożsame z farty- i stycznym działaniem” utworu na odbiorcę (BK, 168,170-174, N«, 1.1, »■ 26;.

\ę^rW°.^{Witkncy analiz0łVal} szczegółowo w książce Teatr (1923). przed r ^{s 1} Witkiewicz, Noure Formy w malarstwie. Szkice estetyczne. Teatr. Oprać oraz przepisami opatrzył J. Leszczyński, Warszawa 1974.

».iv/ ^{my J!n,ożyć} wypadek, że donn powieść składać się będzie i ka-dU „Jo r ^(po,15.^r- — ^w B >. dających się recytować i działających bozpośred-^{w Forma}’ Wniebowstąpienie .. BK. 1-12). Właśnie owe Jcawnl-itkacy w prozie Wata: „Książka Wata robi na mnie wrażenie worka.