IMGw12

Ostatnią z omawianej grupy teorii jest teoria motywacji i satysfakcji zwana Cykl wysokiego poziomu realizacji zadań¹. Powstała w skutek udoskonalenia i rozwinięcia teorii ustanawiania celów. Przyjmuje założenie, iż cele wpływają na poziom wykonywania zadań, zależnie od ich rodzaju oraz zdolności pracownika. Cykl rozpoczyna się od wymagań, celów lub wyzwań. Zgodnie z omawianą wcześniej teorią, cele motywują pracowników do doskonalenia swej pracy. Podobnych wyzwań mogą dostarczać zwierzchnicy dzięki partycypacji, presji na dobre wykonywanie pracy lub naśladowaniu pewnych wzorców. Niestety samo posiadanie celów i wzorców nie prowadzi automatycznie do dobrego wykonywania zadań, ale może doprowadzić do pracy wysokiej jakości, jeśli obecne są inne czynniki, zwane moderatorami. Wpływają one na siłę związku pomiędzy celami a wykonywaniem zadań. Zakłada się, że konkretne cele zwiększają motywację, jeśli:

•    pracownik jest zaangażowany w cel;

•    sprzężenie zwrotne informuje pracownika o zbliżeniu się do celu;

•    pracownika cechuje wysokie poczucie własnego sprawstwa;

•    zadanie nie jest zbyt trudne.

Następnym etapem cyklu jest wpływ celów na wykonywanie zadań. Proces ten uzależniony jest od uniwersalnych strategii, które ukierunkowują uwagę, wysiłek oraz zwiększają wytrwałość. Powyższe rozważania sugerują, że dysponując moderatorami, które sprzyjają wykonywaniu zadań oraz pośredniczącymi strategiami, które przekładają cele na działania, pracownik może dobrze wykonywać swą pracę.

1.7.3. Teoria wzmocnienia motywacji

Trzecią i zarazem ostatnią z omawianej grupy, stanowi teoria wzmocnienia zwana też teorią uczenia się lub modyfikacji zachowań. Przyjmuje założenia, że ludzie postępują tak, jak nauczyli się w przeszłości, co oznacza, że pewne zachowania wiążą się z przyjemnymi efektami, a inne z nieprzyjemnymi.

Koncepcja ta wyróżnia cztery podstawowe techniki modyfikacji zachowań opracowane przez amerykańskiego psychologa B. F. Skinnera. Badacz twierdzi, że zachowaniami ludzi steruje środowisko społeczne, a dzięki odpowiedniemu kształtowaniu środowiska (nagród zewnętrznych) można modyfikować zachowania pracowników i dostosowywać je do potrzeb organizacji. Inaczej mówiąc każdym zachowaniem można kierować poprzez manipulowanie środowiskiem. W literaturze przedmiotu wymieniane jako warunkowanie instrumentalne, zgodnie z którym człowiek bada swe środowisko i działa pod jego wpływem. Przy-

padkowe zachowania na skutek odpowiedniego wzmocnienia, czyli nagradzania lub karania mogą stać się zachowaniami celowymi. Proces modyfikacji zachowań przedstawia się następująco²:

Bodziec - Reakcja - Konsekwencje - Przyszłe zachowania

Najważniejsze techniki wzmocnień według B. F. Skinnera to³: pozytywne wzmocnienie, uczenie unikania, wygaszanie, Karanie

Pozytywne wzmocnienie. Stanowi ono podstawę technik modyfikacji. Jest konsekwencją poprzedniego zachowania, które zachęca do jego powtarzania. Zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia pożądanych reakcji lub zmniejszenia szans wystąpienia reakcji niepożądanej. Pożądane zachowanie można osiągnąć w krótkim czasie, pod warunkiem, że reakcja właściwa zostanie natychmiast nagrodzona. Ludzie mają bowiem tendencję do obdarzania pozytywnymi zachowaniami (reakcjami) tych, którzy ich nagradzają. Jednak zawsze należy pamiętać, że pozytywne wzmocnienia są różne dla różnych osób, dlatego kierownicy powinni dostosowywać nagrody do każdego z osobna. Przykładem techniki pozytywnego wzmocnienia może być pochwała, podziękowanie czy docenienie wysiłku włożonego w pracę.

Uczenie unikania czyli ucieczka od nieprzyjemnych konsekwencji. Występuje wtedy, gdy krytykowane jest niepożądane zachowanie danego pracownika. Wówczas krytykowany będzie starał się zachowywać tak, by w przyszłości nie narazić się na krytykę. Większość praworządnych zachowań w społeczeństwie opiera się na uczeniu unikania.

Wygaszanie czyli ignorowanie jakiegoś zachowania. Ma na celu bardziej redukowanie niepożądanych zachowań niż wzmocnienie pożądanych.

Karanie. Zmniejsza prawdopodobieństwo powtórzenia niepożądanego zachowania. Jest najłatwiejszym środkiem wychowawczym, który działa natychmiastowo. Jest też dominującym narzędziem sterowania ludzkimi zachowaniami. Uważa się jednak, że karanie nie eliminuje do końca niepożądanego zachowania, lecz tylko czasowo je tłumi lub redukuje tylko tę sytuację, za którą otrzymano karę. Zdarza się, że skutkiem kary może być również generalizacja hamowania, polegająca na wytłumieniu nie tylko niepożądanych reakcji, ale także pożądanych. Karanie czyli wzmocnienia negatywne mogą występować w dwóch formach:

• niepożądanego zachowania — bodziec awersyjny (kary pieniężne, upomnienia);

1

D. P. Schultz, S. E. Schultz, Psychologia.... op., cit., s. 295.

2

   J. A. F. Stoner, Kierowanie, PWN^ Warszawa 1999, s. 443.

3

   J. Penc, Motywowanie..., op. cit., s. 170-171.