IMGX08 (3)

LXVIII HERDER O RZYMIE PAPIESKIM

godne, wyobrażając sobie, że Opatrzność dla urzeczywistnienia swego najpiękniejszego dzieła krzewienia prawdy i cnoty nie rozporządzała innymi narzędziami, niż tyrań-skie, krwawe ręce Rzymian. Religia chrześcijańska rozwijała się dzięki własnym siłom, tak jak i państwo rzymskie rosło dzięki swym własnym siłom, a jeśli w końcu ze sobą się połączyły, to ani ta religia, ani to państwo nic na tym nie zyskały. Zrodził się bękart rzymsko-chrześcijański, a niejeden życzyłby sobie, by nigdy nie był powstał.

Podobnie surowemu sądowi, co Rzym Cezarów, poddał Herder Rzym papieski. O soborach i synodach kościelnych czytamy:

Zwoływały je pycha i nietolerancja, rej wiodły niezgoda, stronniczość, prostactwo, wręcz łotrostwo, a w końcu wychodziło tak, że przemoc, samowola, upór, rajfurstwo, oszustwo lub zgoła przypadek wydawały w imieniu Ducha Św. decyzje, obowiązujące cały Kościół, całe epoki, ba, wieczność samą.

Herder obwiniał Kościół o całkowity upadek historiografii. Racjonalista gorszył się mistycznym entuzjazmem. Z myślą o Kornelii w Irydonie przypominam zdanie o hi-liastach: „Często pojawiał się Paraklet; duch boży przemawiał często do upojonych miłością fanatyków przez usta kobiece”. Protestancki republikanizm nie mógł się pogodzić z arystokratyczną hierarchią Kościoła. Chrześcijaństwo, zdaniem Herdera, nie stanowi epoki rozkwitu ducha ludzkiego w tym stopniu, co dzieje Grecji lub Rzymu. „Spekulatywny kram” teologów wydał na świat bezużyteczne, wrogie ludziom koncepcje, które stały się przyczyną krwawych, trwających przez wieki prześladowań. W porównaniu ze szkołą sokratyczną nastąpił upadek moralnej nauki. Stąd w autorze budzi się uczucie wdzięczności dla Saracenów i innych barbarzyńców, którzy swymi dzikimi najazdami zmietli z oblicza ziemi „tę hańbę rozumu ludzkiego”, jaką były jałowe spory dogmatyczne

Wschodnich Ojców Kościoła. Katolicyzmowi również przypisał Herder upadek Hiszpanii.

Fryderyk Schlegel interesował polskich badaczy jako historyk literatury. Jedynie Edward Porębowicz brał pod uwagę także jego Filozofię dziejów, gdy w pracy o Krasińskim pisał o trzech okresach dziejów, w których filozoficzna spekulacja epoki widziała krąg postępu: pogaństwo, chrześcijaństwo i czasy przyszłe. Fryderyk Schlegel winien zająć historyka literatury romantycznej jako autor Filozofii życia (1828) i Filozofii dziejów (1829). Oba dzieła należą do schyłkowego, wiedeńskiego okresu działalności Schlegla, w którym nawrócony na katolicyzm filozof poszedł w zawody z św. Augustynem i Bossuetem. Popularniejsza była Filozofia życia; polskie tłumaczenie ukazało się w 1840 r., w dwa lata po francuskim, za pośrednictwem tego właśnie, francuskiego przekładu.

Historia jest dla Fryderyka Schlegla objawieniem Boga w świecie i dziejami Opatrzności:

Historia powszechna jest także pewnym rodzajem objawienia. Ta, podncsząc przed naszymi oczyma zasłonę sceny świata, rozwijając pasmo wypadków i tuż za nimi nas prowadząc wskazuje obecność najwyższej i rządzącej sprawami ludzkimi mądrości. Wszystko, nie wyjmując historii szczególnej jakiego ludu lub epoki, odkrywa nam wpływ tej dobroczynnej Opatrzności.

Pierwotna miłość chrześcijańska wkrótce przygasła i stała się niedostateczna do odrodzenia przestarzałego i skażonego świata. Przed Opatrznością stanęło nowe zadanie: „Ażeby więc zdziałać to trudne przetworzenie, potrzeba było obcego i silnego pierwiastka: znalazła go w naturze czerstwej męskich ludów północnych wcielających się w państwo Rzymian”. Nie zażegnało to jednak dalszych poważnych kryzysów, jak reformacja Lutra, lub rewolucja francuska.