IMGa53 (3)

odosobnień państwowych” i połączą się na powrót rozdzielone od wieków Kościoły, aż ród ludzki stanie się jedną rodziną i jednym Chrystusowym Kościołem, a ten Kościół powszechnym państwem, a jego ewangelia wspólnym prawodawstwem¹.

Więc jeszcze tylko potrzeba wiedzieć, jak i przez kogo się to wszystko dokona. Przez kogóż by, jeśli nie przez Słowiańszczyznę? Epoce samowładności jednostki przewodniczył rozum germański. Jego misja już skończona. Epoce wiązania się ludzi i narodów przewodniczyć będą Słowianie, bo ich to ideą była zawsze i jest miłość społeczna. Wśród nich Polacy są prawdziwym narodem ewangelii. Ale dzieła miłości duch polski dokonać może tylko przez Rosję, tę jedyną potęgę, która trwa nieporuszona wśród konwulsji roku 1848-1849 i wyczekuje chwili przeznaczenia swego. Ona jedna stawić może czoła wyzwaniu pysznej, zepsutej, odszczepieńczej, pogańskiej Anglii, wyzyskującej Irlandię i zamorskie lądy! Do Rosji to i do Anglii stosuje się Objawienie św. Jana, przepowiadające triumf wschodu nad wsze-teczną Babilonią, wód panią. Opatrzność wybrała Rosję do tego, aby najprzód całą Słowiańszczyznę zebrać pod jednoplemienny sztandar, a potem na jej czele stawić opór germanizmowi i tchnąć weń ducha miłości i braterstwa ludów. Wprawdzie sama Rosja jeszcze nie całkiem tym duchem przesiąkła, ale już jej rząd łagodnieje pod wpływem polskim i bardziej jest chrześcijański, bardziej ludzki od państw Zachodu.

Oto więc chwila przesilenia. „Słowiańszczyzna niesie dla Germanii potrzebne do jej odżycia pierwiastki społeczne: wiarę na upłodnienie próchna filozofii; rząd silny, stały ku zatamowaniu rewolucyjnych przewrotów; poświęcenie się dla głowy państwa i miłość ojczyzny do ogrzania odosobnionych kryjówek samolubstwa; a w miejsce racjonalnej ekonomii jednostek albo komunistowskiego zlewku wszystkich, prowadzi współkę ziemiańską własności, co na słowiańskiem drzewie rodziła od dawna zdrowe i posilne owoce”. Nie trwóżmy się więc — kończy Morzycki —¹ huraganem, co wstrząsa posadą społeczną, bo „im gwałtowniej sroży się nawałnica, tern bliższy jej koniec. Wiara, nadzieja i miłość świtują na horyzoncie, pogodą na długie czasy cieszyć się będziem”. Unia kościołów, federacja państw, rzeczpospolita narodów, gminna własność, pokój na ziemi — „to meta wskazana

204

Ibidem, t. 1, 8. 112-113, 133, 182-184.

rodowi ludzkiemu słowem Chrystusa, to ideał najwyższy budowy społecznej”².

Osobliwy to zaiste zlepek idei, ze wszystkich możliwych źródeł — krajowych i emigracyjnych — pozbieranych i eklektycznie złączonych w umyśle autora. Zapożyczył się Morzycki u reakcjonistów i u demokratów, u socjalistów i mesjanistów, u słowianofilów i panslawistów różnego autoramentu. Nie będziemy tu śledzić, skąd który pomysł zaczerpnął — nie najciekawsze to zajęcie. Ważniejsze jest to, co skleiło wszystkie te heterogeniczne ingrediencje w jeden historiozoficzny system. Tym lepiszczem była nieprzejednana wrogość do „germa-nizmu” — a tym terminem nie pierwszy Morzycki objął, z nadwyżką, cały model zachodniej cywilizacji, z państwem Franków włącznie. Ziemianin z Królestwa Polskiego, który u schyłku ponurego panowania Mikołaja I wydaje w pruskim zaborze opasłą książkę, a w niej Anglię ogłasza główną nieprzyjaciółką ludzkości, zaś cara — narzędziem chrześcijańskiego zbratania narodów, to doprawdy mogłoby się wydawać jakąś umysłową aberracją. Mogłoby — gdyby nie to, że W&U£t do Zachodu, do kapitalizmu, do liberalnej ekoppmiif narastając z \volna po powstaniu listopadowym, stał się około Wiosny Ludów tonem 'dómimijąćym w niezgranej polskiej orkiestrze. Bez tego obrzydzenia, które w literaturze społecznie radykalnej znajdowało nie mniej silny wyraz niż w myśli zachowawczej, niezrozumiała byłaby owoczesna kariera idei słowiańskiej w polskich umysłach, bo przecież z czysto politycznych przesłanek wynikałoby raczej, że moment był najmniej takiemu renesansowi sprzyjający. Prawda, że słowianofilstwo polskie było głęboko rozszczepione: rozdzierał je zaciekły spór między kierunkiem głównym, który „łacińską” i do wolności przywiązaną Polskę uznawał za powiernicę idei gminy słowiańskiej (w demokratycznej lub monarchiczno-patriarchalnej wykładni), a szczuplejszą gromadką rzeczników rusoslawizmu, zawsze podejrzanych o narodową apostazję³. Pierwszy kierunek był programowo antycarski, nie zagrażały mu zatem żadne nowe dowody policyjnej roli Rosji w Europie, z interwencją węgierską włącznie. Jednakże koncepcja cywilizacji słowiańskiej bez albo wbrew Rosji była zawsze ułomna jako filozofia kultury czy historii. Przeciwstawienie słowiańskiego ewangelicznego charakteru zarówno pogańskiemu Zachodowi, jak „azjatyckiemu”

205

1

2

Ibidem, i. II, i. 293-322.

3

Z ab. Z. Klnmerówna, Sttnuianofilstteo to liieraturst polikitj.