IMGb30 (3)

Warszawy: „Jeżeli Menełik abisyński da magistratowi korzystne warunki, a publiczności tanie światło i tanią jazdę tramwajową, glosuję za Menelikiem [...] A może ktoś przypuszcza, źe zawsze mądre poniewczasie kapitały krajowe chwycą się elektryczności? Przy każdym nowym przedsięwzięciu ekonomiczno-finansowym rodzi się u nas z popiołów ta sama legenda [...] Ród starych Steinkellerów, Leopoldów Kronenbergów itp., ludzi śmiałych, pomysłowych, energicznych wygasł bezpotomnie i [...] nasz kapitał ciągle jeszcze marzy o procentach lichwiarskich. Dla niego otrzymywać 5 lub 7 procent z interesu, to «faulcs Gcschaft»; dopiero od 10 zaczyna się «odrzucanie przyzwoite». Ponieważ zaś oświetlenie i tramwaje elektryczne to ■ nie szynk lub lombard prywatny, którego wysokie zyski są pewne, więc nasz kapitał «potrzebuje się namyśleć)), tj. ((potrzebuje się schować))”¹⁰⁴.

Przy takim układzie sił i takich zasadach kalkulacji walka z obcym kapitałem była papierowym frazesem. Już zresztą w roku 1880, w odpowiedzi na głośny i wielekroć wznawiany pamfiet Jeleńskiego Żydzi, Niemcy i my, Świętochowski zwracał uwagę, że przeciwstawić się obcej przedsiębiorczości można tylko własną pracą gospodarczą, a nie broszurami ^l05> i przynajmniej do końca wieku zdania w tej spra-wie nie zmienił. Broszur było coraz więcej, czytelników „Roli” także, ale ostatecznie przewrotu przemysłowego w Królestwie dokonał obcy kapitał z obcymi inżynierami, pod protekcją obcego państwa i produkując w znacznej mierze na rosyjski rynek. Polska burżuazja, a wraz z nią część bogatego ziemiaństwa i inteligencji, zwłaszcza technicznej, związała w końcu swe kariery z tym ruchem przemysłowo-handlowym nie będąc wszakże jego motorem¹⁰⁶. Ale wiążąc się z nim znalazła, rzecz charakterystyczna, poparcie moralne nie w,liberalnej, lecz w konserwatywnej prasie. W tej dokonał się prawdziwy przełom, jeśli chodzi o stosunek do businessu. Publicyści starozie-miąńskiej „Niwy” na początku lat osiemdziesiątych gromili jeszcze plutokrację i giełdę i przestrzegali przed entuzjazmem z powodu rozrostu „importowanego” przemysłu; ten bowiem, wywożąc towary na wschód a zyski na zachód, bogaci jedynie cudzoziemców, zaś gospo-

^1(M Ibidem, t. II, s. 226.

¹⁰⁵ Ibidem, 1.1, s. 154-157.

I. Pietrzak-Pawlowska, Praca organieana uobce ccielkokapitalistycznych przemian, „Przegląd Hiitoryczny" 356    1963.«. 432-455.

darstwo krajowe podcina „oderwaniem tysięcy rąk od zdrowej produkcyjnej pracy około roli i przemysłu, który by rzeczywiście z kraju i dla kraju mógł wykwitnąć”, a jeszcze na domiar złego ściąga na Polskę groźne chmury „kwestii socjalnej”¹⁰⁷. Ale w całkiem już inne tony uderzyło neokonserwatywne „Słowo”, stając od chwili swego założenia w roku 1882 na platformie protekcjonizmu i ekonomicznej kolaboracji, co po części tłumaczyło się tym, że nasi towarowi producenci rolni, zagrożeni amerykańską konkurencją i kryzysem zbożowym, porzucali tradycyjną postawę wołnohandlową oczekując i dla siebie korzyści z rynku chronionego. W „Słowie” można tedy było wyczytać niekłamaną radość z powodu „zadzierzgnięcia węzła pomiędzy Zachodem a Wschodem na polu produktów hodowli” i gorące poparcie dla „niewątpliwie brzemiennej w następstwa idei zrodzonej na gruncie wystaw inwentarza”¹⁰⁸. Ta rolniczo-handlowa wersja polskiej misji cywilizacyjnej uzupełniona została wkrótce bezwarunkowym uznaniem dobrodziejstwa obcych kapitałów „w tych gałęziach przemysłu, do których nie cisną się kapitały miejscowe”¹⁰⁹. Zrastały się interesy eksporterów.

Przyszłość ich nie była wszelako pewna. Premia eksportowa Królestwa miała trwać krótko, bo rewolucja przemysłowa ogarniała już Rosję samą, a rząd petersburski pod naciskiem rosyjskich przemysłowców zaczął — manipulując taryfami — chronić Moskwę przed konkurencyjną przewagą Łodzi i Sosnowca. Kapitały i inteligencja ruszały dalej na wschód. Pisarze konserwatywni i socjalistyczni prorokowali rychłe zamknięcie się rynków wschodnich i krach sztucznie pod protekcją celną nasadzonego przemysłu. Populistyczny „Głos” piórem Jana Ludwika Popławskiego dodawał do tego przestrogę moralną: „Handlarskie te podboje znieprawiają naszą inteligencję [...] Dzisiaj już schodzić zaczynamy na stanowisko Żydów, przy zdobywaniu zaś rynków i rozszerzaniu zbytu — zupełnie zamienimy się na naród spekulantów i handlarzy. W Rosji i na Syberii roi się tysiące plugawych «polaczków» [...] geszeftmacherów, lichwiarzy —to właśnie pionierowie ((podboju rynków wschodnich))”. Dlatego właśnie — stwierdzał autor — tak nas w Rosji nie lubią. Niechaj więc sobie przemysłowcy wywożą, co i dokąd chcą, ale nie róbmy z tego

* Mir, Sprany bitiąct, „Niwa", t. XVIII, 18S0, i. 776-777

Ogólna wystana produktów krojonych o 1984 roku, „Słowo" 1883, nr 273

*** Z dzienników rosyjskich. Kapitały zagraniczne w Rosji, „Słowo" 1889, nr 3

357