IMGg93

rcr_;Ti

Główne zagadnienie (albo główny problem) składa się z podzagadnień luźno ze sobą związanych. Trzeba je wszystkie opanować, żeby osiągnąć cel ostateczny ale kolejność pracy nad nimi jest obojętna. Wykład o tym, jak przewodzone są impulsy nerwowe w łuku odruchowym, przypuszczalnie najlepiej byłoby uporządkować liniowo. Układ koncentryczny pasowałby lepiej do wykładu o zależności między budową i sposobem życia ptaka.

Recepcja treści ułożonej liniowo jest bardzo narażona na przerwy. Uczeń, który przeniesie uwagę z treści wykładu na coś innego na czas uniemożliwiający opanowanie choćby jednego podzagadnienia, może nie zrozumieć i nie opano* wać dalszej części wykładu. W wypadku układu koncentrycznego straty dotkną jednego tylko podzagadnienia i prawdopodobnie wystąpią niewielkie luki w zrozumieniu całego zagadnienia.

Bywają także wykłady, które porządkują wiadomości w tok spiralny, bardzo trudny do stosowania nie tylko dlatego, że stawia większe niż inne wymagania wiedzy i umiejętnościom pedagogicznym nauczyciela. Wykład prowadzony tokiem spiralnym zorganizowany jest przez względnie obszerne zagadnienie — problem. Po dokonaniu analizy tego właśnie głównego zagadnienia przedstawia się uczniom wchodzące w jego skład podzagadnienia (składowe problemy mniej ogólne). Potem dokonuje się krótkiej, wstępnej analizy zagadnienia ogólnego po to, żeby wprowadzić pierwsze zagadnienie składowe. Po omówieniu pierwszego zagadnienia składowego wracamy do zagadnienia ogólnego i pokazujemy, jaki postęp w jego rozumieniu wniosło rozpatrzenie pierwszego podzagadnienia. Następnie z ogólnego zagadnienia wyprowadzamy drugie zagadnienie składowe, omawiamy je i wracamy do ogólnego, żeby pokazać, co więcej o nim wiemy dzięki pracy nad drugim podzagadnieniem. I tak dalej (zob. rysunek 4).

W układ spiralny można by ująć wykład o polityce gospodarczej jakiegoś państwa; jej zasady ogólne i realizację w poszczególnych obszarach gospodarki.

Wielokrotne, choć za każdym razem nieco inne, nawroty do zagadnienia ogólnego pozwolą dokładnie je zrozumieć nawet tym uczniom, którzy przez dłuższy czas nie uważali.

Włączenie wykładu do lekcji. Jak powiedzieliśmy, dopiero ,najwyższych klasach wykład wypełnia całą lekcję. W niższych musi trwać krócejniż4S minut. Można więc za pomocą wykładu przedstawić nowy materiał, _apozostały czas przeznaczyć na czynności nie powiązane z wykładem ani treścią, 3iii metodycznie, np. sprawdzanie prac domowych i odpytywanie, wyjaśnienie zadanej pracy domowej.

Wykład może ewentualnie nawiązywać metodycznie do innych części lekcji, jeśli występują między nimi powiązania treściowe. Wykład może więc nastąpić po wprowadzającej pogadance; można posłużyć się nim w celu podsumowania lektur domowych lub wiadomości przygotowanych wcześniej; może nastąpić po dyskusji, jako systematyczne opracowanie jej dorobku. Wykład może wprowadzić materiał, który następnie stanie się przedmiotem dyskusji albo podstawą pokazów i eksperymentów.

Rozdział zadań i materiału nauczania pomiędzy wykład i inne metody musi zostać dokonany, oczywiście, przed lekcją, gdyż będzie miał wpływ na prowadzenie wykładu.

PRACA Z UCZNIAMI

Zaangażowanie emocjonalne nauczyciela. Wspólną cechą większości wykładowców akademickich, których wykłady studenci cenili szczególni e wysoko, było okazywane zaangażowanie emocjonalne w treść wykładu iwwykładanie; interesuje mnie to, co robię, lubię wykładać, chcę. żeby studenci wynieśli z wykładu jak największe korzyści. Nie ma powodu, żeby odrzucić tę prawidłowość w wypadku wykładów w szkole średniej. Prawdopodobnie wykłady takie były żywe i wciągały słuchaczy, co pomagało utrzymać dłużej uwagę na treści wykładu i zmniejszało zmęczenie wykładem, bo w końcu robienie lego. co lubimy, mniej nuży i męczy od czynności nie łubianych.

Wykład ożywi także odrobina „aktorstwa” wykładowcy. Nieco operowania gestem, trochę swobody w operowaniu głosem: natężeniem, barwą. Gest, ale przede wszystkim głos to ważne środki ilustrujące wykład, które także dowodzą zaangażowania się wykładowcy w swoją pracę, przyciągają i utrzymują uwagę. Muszą jednak współpracować z treścią wykładu i z osobą wykładowcy, bo podobne operowanie głosem i posługiwanie się gestem u jednego jest ważnym środkiem wspomagającym recepcję wykładu, a u innego zachowaniem nienaturalnym, utrudniającym słuchanie.

Środki wzrokowo-słuchowe. Zastosowanie filmu, magnetofonu, przezroczy ożywia, oczywiście, wykład, zmniejsza obciążenie uwagi słuchacza i daje okazję, by zająć się tym samym (tj. treścią wykładu) nieco inaczej. Nie wolno tylko zastępować wykładu środkami technicznymi; pełnią one funkcję pomocniczą.

Podobnie ilustracje, wykresy, rysunki wykonywane przez nauczyciela na tablicy lub pokazywane za pomocą rzutnika pisma są okazją, nie lak atrakcyjną

157