IMGp31 (6)

66 BARBARA BOSAK

w scenie pasyjnej zdarza się, iż stojąca pod krzyżem Maria trzyma w dłoni koniec maforium, pełniący tu zapewne rolę chusty ocierającej Jej łzy⁵⁹. W przypadku naszego obrazu chusta pełni rolę chusty pocieszenia. Matka Boska ociera bowiem łzy ludziom cierpiącym i strapionym oraz „ochładza żar ludzkich bólów”⁶⁰.

Znajdujące się na końcach chusty monogramy to detale nawiązujące do malarstwa ikonowego. Pierwszy to monogram maryjny „IMR”, a drugi imienia Jezusa ,JHS". Znak ten jest złatynizowaną formą greckiego zapisu imienia Jezus — „IHC”⁶'. Rozpowszechniona forma „łHS”wybrana została przez Towarzystwo Jezusowe jako szczególny znak zakonu. Tłumaczono go jako skrót wyrażenia: Jesu humilis socieias. Natomiasta „IMR” wydaje się być skrótem Immaoulata Maier Redemptoris (Niepokalana Matka Zbawiciela)⁶². Laska pocieszenia spływa więc od osoby Marii i Jezusa. Stąd obrazy te określano jako Matki Boskiej Pocieszenia Ten element wizerunku bywa też odczytywany jako symbol macierzyńskiej opieki⁶³.

Znak plastyczny jakim jest chusta w przedstawieniu Matki Boskiej Śnieżnej wydaje się, iż korensponduje z ideą Opiekuństwa boskiego zespolonego z osobą Matki Boskiej. Jej ilustrację w ikonografii stanowi przedstawienie Mater Miseri-cordiae czyli Matki Boskiej Opiekunki, względnie Miłosiernej, a w sztuce Wschodu określanej jako Pokrow — PokrowcP¹. Być może motyw Matki Boskiej Śnieżnej można by włączyć jako wariant plastycznego wyrazu dla idei Opiekuństwa Matki Boskiej.⁶⁵

Zastanawia prawa dłoń Marii z dwoma ugiętymi palcami oraz wyprostowanymi wskazującym i środkowym. W przypadku gogołowskiego wizerunku te ostatnie są lekko rozwalę jakby na kształt litery „V”. Na podobnych wizerunkach rozwarte palce jednoznacznie sugerują literę „V”. Być może prawa dłoń Marii jest

znakiem błogosławieństwa, lub co wydaje się bliższe idei ikonograficznej przedstawienia, znakiem zwycięstwa (łac. vicioria)². Maria lewą dłonią z chusteczką pociesza swój lud, ocierając mu łzy a drugą wskazuje nadzieję zwycięstwa, w różnych ludzkich zmaganiach. Układ dłoni może być też odczytany jako wskazanie palcami na pomoc idącą z chusty, symbolu pocieszenia i opieki macierzyńskiej, który dzierży Maria w dłoni, a opatrzony jest imieniem Jezusa i Jej osoby.

Na prezentowanym wizerunku, symbolicznym wydaje się być dopełnienie stroju Jezusa o sandały, które okrywają Jego stopy i czynią całość ubioru bardziej odświętnym. Bogatą ideę obuwia, jak również i sandałów z czasów starożytnych³ uzupełniają treści biblijne Starego i Nowego Testamentu. W Nowym Testamencie wiązać je należy w odniesieniu do osoby Jezusa z Jego królewską godnością, Jezusa — Króla wszechświata. Ten jakby drugoplanowy element na obrazie, podkreśla zasadniczą istotę osoby Jezusa-Boga.

Wymowa zastosowanych w obrazie znaków w pełni odpowiada idei religijnej, jaka nadana została przez historię i tradycję przedstawieniu Matki Boskiej Śnieżnej. To bogactwo ideowe gogołowskiego obrazu uzupełnia kolorystyka użytych barw, które nie odbiegają od powszechnie stosowanych przy tego typu wyobrażeniach.

Zdecydowanie wyróżnia się błękitna barwa płaszcza Marii, o której wspomina Pismo św. (Ap 21,19). Zawiera w sobie oznakę upodobania w rzeczach niebiańskich oraz podwaliny życia w niebie: cnót i zasług⁴*. Barwa ta uważana za kolor o cechach niewinności, miły Bogu a przez to przychylny dla modlitwy kontemplacyjnej⁵ była wszechstronnie stosowana przez Kościół.⁶ W przypadku gogołowskiego obrazu barwa ta dodatkowo uzupełnia jego treść teologiczną. Bywała bowiem często określana mianem koloru zwycięstwa⁷, nadziei⁸ i Bożej Mądrości⁹ oraz — co istotne — nazwana została „kolorem Matki Boskiej”, podkreślającym królewską godność Bogarodzicy^{10 11}.

Czerwona barwa sukni Marii i Ewangeliarza utożsamiana jako kolor królewski, obok wielu znaczeń, jest sybolem Krwi Chrystusowej” a także światłości ognia¹², jego siły zdolnej rozgrzać najtwardszy kruszec. Czerwień jest też kolorem

1

Por. iL: Scena Ukrzyżowania. Fragment polip ty ku z kościoła parafialnego w Olkuszu i Ukrzyżowanie. Fragment tryptyku z kościoła Narodzenia NMP w Blizanowie, pow. Kalisz. Iw:] Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, oprać. M. Korol ko. Warszawa 1977, t. 1, s. 201, il. 53 is.213n.,fl.62n.

“ K.M. Żukiewicz,op. cit.. s. 16.

® Od IV w. dodawano do skrótu imienia Jezus „IH” jeszcze „C". Wskutek latynizacji „IHC” powstało bardzo rozpowszechniony zapis „IHS”. który pojawia się na monetach Justyniana U (VII--VIII w.). Tę formę uzasadniano, powołując się na dawną wymowę słowa Jezus — llicsus. W późniejszych czasach nadano tym trzem literom błędną incrpretację, czytając je: In lioc signo, albo: Jesus hominum Sahator. Rozpowszechnienie znaku „HIS", i okazywaną mu cześć zawdzięcza się św. Bernardynowi zc Sieny (zm. 1444r.). Por. D. Fors tn er. op. cit., s. 34.

⁰ Chciałabym podziękować ks. dr. Z. Bicłamowiczowi za uwagi i udostępnienie dodatkowej literatury.

“ M. K om cc k i. Matka Boska Polska..., s. 392.

“ Temat ten szeroko rozwija M. Gębarowicz, Mater Mlsericordiae — Pokrow-Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy, Wrocław 1986.

⁶⁵ M. Gębarowicz podaje, iż opiekuflstwo to opierało się na woli Chrystusa, który — według nauki <w. Tomasza z Akwinu — dzieląc swe królestwo na dwie części /urr/f/a-Sprawicdliwość / Miscri-cordia-Miłosierdzie, przekazał tę drugą część swej Matce. Tamże, s. 11-12.

2

W. Kopali ński,op. cit.,ś. 1285.

3

ⁿ D. Forstncr,op.cit„ s.446n.

4

“ M. Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. 1, Kraków 1970, s. 106 i 110; por. A. Nowowiejski, Wykład liturgii Kościoła katolickiego, L 2, cz. 1, Warszawa 1902, s. 485.

5

®; Tóraże.

6

” B. Krzy w o błocka; R. Krzy w oblocka, Afo£/a klejnotów. Warszawa 1976, s. 134.

7

Tamże, s. 130.

8

ⁿ A. Nowo wiej ski, op. dl., s. 485.

9

⁷⁷ M. R z c p i ń s ka, op. cit., s. 110;

10

D. Forstner, op. cit., s. 117.

11

V. H. E1 b c r n, Magia i wiara w zlotnictwie wczesnego średniowiecza, BHS38,1976, s. 205.

12

* M. R z e p i ń s k a, op. cit., s. 103.