IMGp36 (5)

76 BARBARA BOSAK

wtęniami z (ego czasu. Spotyka się bowiem obrazy o gładkich (lach, barwnie zsynchronizowane z zasadniczą kompozycją lub wypełnione scenami o bogatym programie ikonograficznym¹⁰⁷, albo złote tła nawiązujące jeszcze do tradycji gotyckiej, zdobione dekoracją o delikatnym, fakiuralnie zróżnicowanym ornamencie roślinnym. W wielu też przypadkach są one nakryte sukienkami i stąd nie można się do nich ustosunkować.

W przypadku Gogolowa motyw stylizowanych, powtarzających się lilii w ar-kadkach zdobi całość przestrzeni tla. Jest on sztancowany, czego dowodzi twarda linia obrysu motywu i dokładnie odtworzony jego rysunek. Takie opracowanie tla w zetknięciu z malarskim i biegłym oddaniem postaci kompozycji nasuwa przypuszczenie, iż zostało ono najprawdopodobniej wykonane później od centralnego przedstawienia obrazu. Nie wykluczone, iż pierwotne tło było bardziej spójne artystycznie z zasadniczą częścią obrazu.

Nie mniej istotnym wydaje się także zestawienie gogołowskiego obiektu z przedstawieniami tego typu, ale powstałymi po 1621 roku, kiedy ich ilość znacznie wzrosła. Wizerunki z tego czasu wykazują w dalszym ciągu przestrzeganie obowiązującego kanonu, z różnymi odstępstwami. Są one wynikiem artystycznych możliwości i upodobań twórcy, jak również panującej mody oraz cech środowiska, w którym ono powstało.

Porównując obraz gogolowski z wizerunkiem Matki Boskiej Śnieżnej z kościoła parafialnego w Krośnie z 1638-46 roku¹⁰⁸, widać różnice w sposobie opracowania kompozycji obrazu. Przedstawienie krośnieńskie, dużych rozmiarów, o wyraźnie wydłużonych proporcjach, tchnie duchem gotyckim w sposobie budowania formy, a kanon ikonograficzny wzbogacony został aniołami w tle. Wizerunek ten pozbawiony jest cech liryzmu i miękkości modelunku. Cechy te różnią porównywane obiekty. Nie skrzyżowany układ dłoni Marii wyraźnie odbiega od pierwotnej wersji ikonograficznej jak i wzorowanych na niej wizerunkach

Podobny wniosek nasuwa się przy analizie wizerunku z Gogolowa z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej z kościoła parafialnego w Ocieku datowanym na 2. poł. XVII wieku"⁰. Przysadziste proporcje Marii, krępa sylwetka jest daleka od subtelnej formy jaka cechuje Madonnę gogolowską. Różnica tkwi również w twarzach, bowiem oblicze Marii z Ocieku może być równie dobrze portretem miejscowej

¹⁰⁷ M. Walicki, W. Tomkic wicz, A. Ry szkic wicz, cyz cit.,\\.20.

"* H. s n i c i y ii s ka-S i o lot, F. 51 o 1 ot, Krosno, Dukla i okolice, KZSP, 1.1, z. 1, s. 72, fig. 206.

¹⁹ M. Kornecki pisząc o kro tnie rtskicj Matce Boskiej Mansjonarakicj, zauważa różnice w układzie palców (na co (rodno znaleźć potwierdzenie), natomiast nic zwraca uwagi na znacznie większe odstępstwo od kanonu, jakim jest układ dłoni Marii. W świetle przebadanego materiału ikonograficznego jest to jak dotąd jedyny przykład tego typu interpretacji kanonu. M. Kornecki, Matka Boska Marujonanka..., s. 138.

® £. Śnieżyńska-StololF. Stój ot,/fauno. Dukla I okolice..., a. 58, fig. 131.

kobiety, o mocnych, zdecydowanych rysach, pozbawionych sacrum. Całość opracowania cechuje pewien prawincjonalizm i ludowość, nie obce też wizerunkom maryjnym tego czasu.

Nie inaczej przedstawia się zestawienie naszego obiektu z kolejnym, wybranym pizykladem z pobliskiego terenu dla Gogolowa, jakim jest Krościenko Wy-żne^,u. W obrazie datowanym na 3 ćw. XVII wieku czytelny jest mocno zakorzeniony hieralyzm formy, słabe zróżnicowanie konturu postaci Marii jak i układu fałdów oraz dość syntetyczne potraktowanie rysów fizjonomii. I tu można dostrzec dość prowincjonalny charakter przedstawienia.

Obraz z Gogolowa na tle zaprezentownej powyżej grupy wizerunków maryjnych przedstawia się dość wyjątkowo. Brak pełnego katalogu tego rodzaju przedstawień i próby systematyki, jak i niewielka ilość przyczynkowych opracowań, nie pozwala na właściwe zestawienie go z materiałem porównawczym. W związku z tym wybrane do analizy przykłady może cechować i pewna przypadkowość, choć starania zmierzały ku porównaniu z obiektami możliwie najbliższymi gogo-lowskiemu.

W obrazie z Gogolowa uderza przede wszystkim znakomita kompilacja idei zawartej w bizantyńskim kanonie sztuki Wschodu i wartości artystycznego środka wyrazu, którego źródeł należy upartywać w sztuce zachodniej, ilaliańskiej. Znalazły one wydźwięk także w polskich dziełach malarskich przełomu XVI/XV1I wieku. %^-gogolowskim obiekcie rodzaj podobrazia, zachowana frontalność, swoisty hieratyzm, powaga i złote tło, stanowi o kontynuacji dawnej tradycji. Współgra ona z miękkim i światłocieniowym modelunkiem formy, elementem charakteryzującym już nowe prądy w kulturze artystycznej doby wczesnego baroku.

Zauważyć można, iż przykłady z przełomu XVI/XVII i pocz. XVII wieku cechuje miękki modelunek formy, liryzm i duch renesansu, natomiast późniejsze dzieła dość sztywno opracowane, o głębokim światłocieniu wykazują albo nawrót do wzorów gotyckich lub też nabierają cech prowincjonalnych. Obrazy wcześniejsze prezentują wyższy poziom warsztatu malarskiego natomiast późniejsze, przy bardziej masowej produkcji artystycznej, wskazują na obniżony poziom twórczy.

6. PRÓBA OKREŚLENIA WARSZTATU

Próba określenia warsztatu, z jakim można by wiązać powstanie obrazu Matki Boskiej Śnieżnej z Gogolowa stwarza pewne trudności. Podyktowane są one m.in. charakterem stylu jakim był barok, który zaznaczył się w wytworach artystycznych licznie działających ośrodków twórczych na terenie ówczesnej Rzeczypospolitej. Także migracje artystów z jednej dzielnicy do drugiej, oraz częste przypadki przywożenia z zagranicy obrazów o tematyce sakralnej, szczególnie

Tamże, s. 107, fig. 207.