IMGp28 (5)

60 BARBARA BOSAK

Przedstawienie dominikańskie zachowuje wierność formalną pierwowzorowi rzymskiemu. Łączy się z nim ideowo, treściowo natomiast nie odtwarza historii jego powstania, w przeciwnieństwie do obrazu z kościoła dominikanek z Krakowa¹⁵, który jest niemal ilustacją legendarnego przekazu.

Większość powstających na terenie Rzeczypospolitej kopii obrazu Matki Boskiej Śnieżnej nie odbiega specjalnie od rzymskiego oryginału, a za ich prototyp uznaje się obraz krakowskich dominikanów. Na różańcowy charakter tych obrazów wskazuje jedynie umieszczanie ich w brackich ołtarzach^{1 2}. Do dłoni Marii doddawano też różaniec lub wizerunek Jej okalał wieniec medalionów, z przedstawieniami tajemnic różańcowych.

Praktykowany był również zwyczaj noszenia obrazu Matki Boskiej podczas procesji brackich^{3 4}. Procesje te odprawiano w obliczu grożących niebezpieczeństw, zarazy lub w intencji ocalenia kraju oraz jako dziękczynienie za uzyskane łaski. Noszono wówszas, obok innych cudownych wizerunków maryjnych, także obrazy Matki Boskiej Śnieżnej jako feretron³¹.

W historii rozwoju kultu obrazu Matki Boskiej Śnieżnej w naszym kraju istotną rolę odegrała bitwa pod Chocimiem stoczona w 1621 roku⁵. Klęska hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą w 1620 roku, zapowiadała bowiem dalszy ciąg walk z TUrkami. Kiedy wielotysięczna armia turecka przekroczyła granice Rzeczypospolitej, ostatnim punktem oporu stała się twierdza chocimska. Po śmierci dowódcy wojsk Rzeczypospolitej hetmana Jana Karola Chodkiewicza (24 DC 1621 r.), klęska oddziałów polskich wydawała się nieunikniona. W Krakowie Zarządzono, iż mająca się odbyć 3 X procesja różańcowa z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej będzie odprawiona z prośbą o pomoc dla walczących wojsk polskich i zagrożonej ojczyzny. Uroczystej, błagalnej procesji przewodniczył biskup krakowski Marcin Szyszkowski. Podczas wielogodzinnej procesji obnoszono po ulicach Krakowa kopię rzymskiej ikony — obraz Matki Boskiej Różańcowej z kościoła dominikańskiego.

Tymczasem przedłużające się oblężenie, duże straty w ludziach i materialne, wpłynęły na podjęcie przez stronę turecką rokowań pokojowych. Zasadnicze rokowania rozpoczęły się 2. X i zakończone zostały korzystnym dla Rzeczypospolitej rozejmem z Turcją⁶. Gotowość turecką do układów i wycofania się ich wojsk z terenów Polski, w tej krytycznej dla Rzeczypospolitej sytuacji, wiązano właśnie ze wstawiennictem Matki Boskiej Śnieżnej^{7 8}.

" Dostrzeżono też analogię do bitwy pod Lepanto, która miała miejsce dokładnie 50 lat wcześniej i jej pomyślnego zakończenia na wskutek interwencji Matki Boskiej Śnieżnej, coraz częściej zwanej Zwycięską. Oddziały wojsk Rzeczypospolitej powstrzymały nie zwyciężoną dotąd potęgę osmańską i zniweczyły plany sułtana Otomana II, ekspansji na kraje chrześcijańskie. Wojna chocimska zdobyła rozgłos nie tylko w Polsce ale i w całej Europie.

Z polecenia papieża Grzegorza XV (1621-23) kościoły w Polsce obchodziły rocznicę Chocimia uroczystym nabożeństwem i hymnem Te Deunf¹. Następny papież Urban VIII (1623-44) w 1623 roku święto to rozszerzył na cały świat chrześcijański, wyznaczając datę uroczystości na 10X, a rok później witał w Rzymie, królewicza Władysława, syna Zygmunta III Wazy, jako pogromcę Turków i obrońcę chrześcijaństwa⁹. W Krakowie natomiast corocznie na ulicach odbywała się uroczysta, dziękczynna procesja różańcowa.

Thk istotne wydarzenia historyczne i religijne oraz nadany im rozgłos wpłynęły na rozprzestrzenienie się w XVII wieku na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów obrazów malowanych na wzór pierwowzoru rzymskiego. Przeszczepiony na polski grunt wizerunek Matki Boskiej esąwilińskiej stał się w sferze religijnej symbolem obrony w trudnych dla narodu wydarzeniach. Wiele wizerunków cieszy się do tej chwili specjalną czcią wiernych, a kilka z nich zostało uroczyście koronowanych^{10 11}.

Dzieje narodu polskiego szczególnie w XVII wieku były pełne niepokojów, wojen, powstań i ludzkich nieszczęść, które nie tylko wiernych ale i panujących kierowały do szukania pomocy właśnie przed obrazami Matki Boskiej Śnieżnej, określanej Zwycięską, Różańcową czy Pocieszycielką strapionych⁹. Następne wieki kontynuowały kult maryjny i ten rodzaj przedstawienia Marii związały na

1

A. B ochnak, i. Sa mele. Miasto Kraków..., s. 52, fig. 419; por. K. M. Żuk i c wic z, op. cii-, s. 30; K.M. Żukiewicz, Obraz Matki Boskiej Śnieżnej w ko fciele ss. Dominikanek w Krakowie [w:] „Kurier Lrteracko-Naukowy", 1928, nr 32, s. Ul (dod. do 1KC nr 216); W. S m o 1 e li, op. cii., s. 226. Obraz (en jest iluś nacją objawienia Maiki Boskiej na Wzgórzu Eskwilińskim. Został przywieziony z Rzymu a poświęcenia dokonał papież Urban VU1 w 1634 roku.

2

“ K.S. M o i s an, B. S zafraniec,op. cli., s. 87.

3

ⁿ K.M. Żukiewicz, op. cli., s. 27.

4

" Za przykład posłużyć może obraz Tomasza Dolabclli znajdujący się w kościele parafialnym w Kraśniku, namalowany na zamówienie Bractwa Różańcowego, o czym świadczy napis umieszczony u dołu tegoż obrazu. Por. M. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ry szkicwicz, Malarstwo polskie.Manieryzm, barok. Warszawa 1971, s. 337-8, ił. 61; W. Tomkiewicz, Obrazy Dolabelli w Krotniku [w:] Pędzlem rozmaitym, Warszawa, 1970,204 nn.

5

** M. Skr udI ik, op. cli., s. 194. Por. W. S moIcń, op. cii., a. 226; L. Podhorodecki, Chocim 1621. Warszawa 1988.

6

   L. Podhorodccki, op. cii., s. 139.

7

   Na wieść o śmierci hetmana Chodkiewicza 24IX 1621 roku w zamku chocimskim, 3 X 1621 bislmp Marcin Szyszkowski zarządził w Krakowie błagalną procesję. Następca Chodkiewicza, Stanisław Lubomirski, opowiadał, że w czasie trwania procesji w Krakowie, w obozie ukazała się Matka Boska i wymówiła słowo „wytrwaj”. Fakty te połączono, uznając, że modły procesji zostały przez Matkę Boską wysłuchane; por. M. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwo pobkie..., s. 338.

8

* K.S. Moisan, B. Szafran i eć,op. cii., s. 86.

9

° L. Podhorodecki, op. c/r.s. 170.

10

   W. S m o 1 e ń, op. cii., s. 226; Z dawna Polski Tyś Królową. Przewodnik po sanktuariach ma-lyjnych, red. P. Anzułewicz, Niepokalanów 1984.

11

   Tbmżc, s. 186, ił. 29 i s. 463, ił. 83.