57531 IMGp34 (6)

72

BARBARA BOSAK

1L 28. Matka Boska Różańcowa, Kraków, kościół Dominikanów.

Fot. Archiwum

przez rzymskiego rytownika Antonia Caranzani z 1579 roku¹, a zwłaszcza ryciny Wierixów: Jana, Hieronima i Antoniego z końca XVI w.², czy Jana Sadelera z roku 1598”, które były bardziej dostępne jak obraz. W prezentowanym obrazie można wyznaczyć wiele wspólnych elementów z wymienionymi rycinami, m.in. kształt i linia konturu prawej strony postaci Marii, ale i detale różniące je. Daje się zauważyć odmienne ułożenie Jezusa gogolowskiego, w pozie wyraźnie siedzącej ze skierowaną głową i wzrokiem na widza, mocne zakole w części lewego ramienia Marii oraz wyraz twarzy postaci.

Przedstawiona powyżej analiza obrazu gogołowskiego w zestawieniu z pierwowzorem rzymskim i krakowskim oraz rycinami wskazuje na ogólne podobieństwo formalne, przy różnicach tkwiących w szczegółach opracowania. Tak więc przy dalszej próbie ustalenia bliższych analogii stylowych, a co za tym idzie ewentualnego czasu powstania wizerunku i jego warsztatu, należy dokonać przeglądu wśród szeregu tego typu obrazów, jakie rozpowszechniły się na terenie Polski i to w różnych ośrodkach twórczych na przełomie XVI/XVI1 i początku XVn w. Był to czas niemalże produkcji tej odmiany Matki Boskiej Hodegetrii. W późniejszym okresie powstawały obrazy tworzone i przez malarzy prowincjonalnych. W grę wchodziło bezpośrednie kopiowanie dostępnych wizerunków i tą drogą powstawały obrazy będące już nie replikami pierwowzoru rzymskiego, ale naśladownictwem pośrednio znanych wzorów. Proces rozpowszechniania się tego przedstawienia Matki Boskiej miał swoje źródło m.in. ówczesnej reakcji na reformację, wskazaniom synodu krakowskiego z 1621 roku³ a także polskim wydarzeniom politycznym z tegoż roku^{4 5}.

Słusznym wydaje się uznać, iż najbliższe analogie wskazuje obraz z Gogoło-wa z przedstawieniem z Zielenic, który pochodzi z początku XVII wieku⁶. Oba przedstawienia łączą zbliżone, wysmuklę proporcje, anatomiczna poprawność, wyciągnięta do przodu ręka Jezusa, układ draperii szat, zwłaszcza nakrycia głowy Marii spływające ku prawemu ramieniu Jezusa oraz mocne zakole, jakie tworzy nimb Dzieciątka na lewym ramieniu Marii. Podobieństwo widoczne jest także w swobodnym układzie dłoni, opracowaniu włosów Jezusa opadających na ramiona i w kształcie kołnierza sukni Matki Boskiej. Szaty w obu przypadkach opracowane są swobodnymi, szerokimi pociągnięciami pędzla. Tła obrazów jednolite, z Zielenic barwne, gładkie, z Gogołowa złote, sztancowane.

Mimo pewnej różnicy, która zawarta jest w lirycznym i ciepłym klimacie jaki wyrażają oblicza z gogołowskiego obrazu, oba te wizerunki a szczególnie twarze postaci modelowane są już przestrzennie i światłocieniowo.

Podobną zbieżność wykazuje pochodzący z przełomu XVI/XVII wieku wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej umieszczony w feretronie z kościoła parafialnego z Kamionki⁶. Zbieżność ta zawarta jest przede wszyskim w bryłowatym, mięk-

1

" M. Kornecki, Matka Boska Mansjonarska..., s. 136,il. 6.

2

" M. Kornecki, Matka Boska Polska..., s. 391; por. M. Kornecki, Matka Boska Mansjonarska..., s. 137, il, 7 i 8.

^w M. Kornecki. Matka Boska Polska..., s. 391.

3

* Pauz przypis 38.

4

Pauz przypis 46.

5

■ Dzieje obrazu nie są dokładnie znane. Istnieje tradycja, iż wizerunek pochodzi z Kamieńca Podolskiego lub nawet z Konstantynopola. Pierwszy historyczny zapis informuje, iż przeniesiony on został do Zielenic ok. 1613 r. z domu nowicjatu XX. Jezuitów w Krakowie. Por.: Z dawna Polski..., s.639 n., il. 122; M. Kornecki (Matka Boska Polska.,., s. 377 i przypis 25) podaje za Żegotą Paulini, iż przedstawienie ma być wierną kopią obrazu, który prawdopodobnie został namalowany w Rzymie na polecenie gnieźnieńskiego abpa Floriana Czartoryskiego i w 1616 r. umieszczony w kościele Macieja i Mateusza w Krakowie, i który uległ następnie zniszczeniu w czasie pożaru.

6

" R. Brykowski, E. S m u 1 i k o w s k a. Dawne województwo lubelskie. Dawny powiat lubartowski. KZSP, t. VIII, 1976. z. 11, s. XII, 7, fig. 102.