56683 IMGp33 (5)

70 BARBARA BOSAK

IL 27. Ikona Salus Populi Romani — Matka Boska Śnieżna, Rzym, bazylika S. Maria Maggiore

tery żujące daną epokę, tworząc pewną ponadczasowo^ stylową. Utrudnia znacznie możliwość określenia środowiska powstania, jak i datowanie obiektu. Pakt ten ma też miejsce w przypadku gogofowskiego obrazu i jest on istotny przy dalszej analizie dzieła. Ważne jest zatem prześledzenie, na ile przedstawienie gogołow-skie realizuje program ideowy i artystyczny zawarty w rzymskim pierwowzorze.

Zestawiając obie kompozycje zauważyć można duże podobieństwo, które widoczne jest przede wszystkim w ogólnej kompozycji jak również w proporcjach postaci, w nachyleniu głowy Dzieciątka i zarysie włosów na Jego czole oraz w układzie błogosławiącej ręki Jezusa. Analogie dotyczą także sposobu udrapo-wania szat, zwłaszcza w partii nakrycia głowy Marii, spiętrzonych fałdów koszulki Dzieciątka w części pasa, elementów charakteryzujących typ przedstawienia a także gładkiego tła oraz nimbu Jezusa zachodzącego dość głęboko na lewe ramię Matki.

W pierwowzorze rzymskim wyraźnie jednak dominuje duch bizantyńskiej teologii zawarty w ponadczasowym wyrazie twarzy i hieratyczności lak Marii jak 1 Dzieciątka, ostrym i chłodnym spojrzeniu Matki Boskiej i Jezusa patrzącego przed siebie oraz w ikonowym sposobie opracowania szat, a także greckich napisach w tle. Obraz rzymski posiada również odmienny kształt prawej postaci Marii o esowalym konturze i mocnym wybrzuszeniu w partii ramienia.

Mimo pewnych rozbieżności w opracowaniu formalnym obu tych obrazów zauważyć można, iż twórca gogolowskiego wizerunku dość ściśle odtworzył zasadniczy kanon ikonograficzny Matki Boskiej Śnieżnej.

Wraz z rozpowszechnieniem się nowej fali kultu maryjnego¹⁹ na teren Rzeczypospolitej począwszy od końca XVI wieku⁹⁰, przywożone były z zagranicy obrazy z przedstawieniem Madonny, przy czym przeważał właśnie wariant Matki Boskiej Hodegetrii. Przywożone były z Włoch najczęściej przez zakonników, szczególnie jezuitów i dominikanów. W ten sposób trafił do Krakowa obraz dominikański Matki Boskiej Śnieżnej. Jako jedno z pierwszych tego typu przedstawień w Polsce był zapewne dla polskiego środowiska artystycznego, a szczególnie dla cechu krakowskich malarzy, wzorem do naśladowania dla tworzonych tak licznie wówczas obrazów maryjnych.

Chcąc więc określić czas powstania obrazu gogolowskiego, istotne jest porównanie go z pierwowzorem polskim, z kościoła dominikanów w Krakowie⁹¹. Tradycja każe wiązać obraz z jezuitami rzymskimi. Obraz krakowski dość wyraźnie zachowuje obowiązujący kanon. Twarz Marii wydaje się być bardziej wydłużona, a dłoń błogosławiącej ręki Jezusa skierowana jest ku górze podobnie jak i wzrok. Obie postaci mimo opracowania twarzy w konwencji malarskiej zbliżonej do nurtu italianizującego, zachowują jednak w swoich zdecydowanych rysach linearną plastyczność, która nadaje nieziemski charakter, wywodzący się z ducha bizantyńskiego malarstwa ikonowego.

Warto również odnotować, iż w Polsce malarze cechowi czy też zakonni, przy tworzeniu tego typu przedstawienia, korzystali także z rycin. Znane są bowiem związki polskiego malarstwa nowożytnego z grafiką obcą, które w wielu wypadkach tlumczą genezę formalną dzieł malarskich⁹². Do wzorników graficznych, które wyraźnie nawiązywały do rzymskiego wizerunku należy rycina opracowana

* Historia sztuki polskiej, red. T. Dobrowolski, W. Tatarkiewicz, t. 2, Kraków 1962, s.208;M. Kornecki, Matka Boska Polska.,,, s. 370-371.

' Tamże.

" K. M. Żu k i c w i cz, op. cii, s. 14; W. S raoleii, op. cit.,s. 224; M. Kornecki, Maiku Boska Polska..., s. 373, iL 4, .

*M. Macharska, Rola grafiki n» twórczości Tomasza Dolabelli, „Folia Hisioiiae Aititun", 9,1973,8.89-124.