IMGu12 (2)

Stary i nouystrur

ciziach czy broni (np. asymetryczne noże z ozdobnym ^ kończeniem rękojeści). Wątki te widoczne są również kamiennych Stellach ustawianych koło grobów. PodW* la to istotną rolę nurtu animistycznego w strukturze wj_e rżeń i magii społeczności karasukskich.

Głównym zajęciem gospodarczym plemion karas^ skich był sezonowy wypas stad, w których dominowa} bydło, owce i konie. W lecie wędrowano wraz ze stadami na dogodne pastwiska, zimą przetrzymywano je w rejo. nie bardziej dogodnym do zamieszkania Powszechny wykorzystywano konie do jazdy wierzchem, a na rycy skalnym ze Znamienki w Chakasji przedstawiony zostaj wóz taborowy o pełnych kołach. Cykliczne wędrówki _3g7    sprawiły, że osiedla karasukskie miały nietrwały, okreso-

Serp nóż kuitury karasuk- wy charakter, w czasie przemieszczeń używano zaś przenośnych konstrukcji.

Bogate pastwiska stepowe i górskie zachodniej Syberii i Azji Centralnej, a także ____________ dogodne warunki klimatyczne sprawiły, że społeczności karasukskie - dysponujące

przy tym wysokimi umiejętnościami w zakresie metalurgii brązowej - przeżywały okres prosperity, osiągając znaczny potencjał demograficzny. Presja tych społeczności ujawniła się w postaci szerokiego rozprzestrzenienia brązów karasukskich również na odległych obszarach strefy leśnej północnej i wschodniej Azji. U schyłku II tysiąclecia BC sytuacja ta uległa zmianie na skutek pogorszenia się warunków klimatycznych, dotkliwego zwłaszcza w strefie dominacji klimatu skrajnie kontynentalnego. W zaistniałej sytuacji na otwartych przestrzeniach stepowych powstały środowiska tzw. suchego stepu, o skrajnie ubogiej kserotermicznej roślinności i trudnych warunkach do bytowania. Wymusiło co na części z licznych społeczności kręgu karasukskiego i innych

........UH ||

pokrewnych ze strefy stepowej, przesunięcia w celu znalezienia dogodniejszego terytorium z lepszymi pastwiskami. Czynnik ten był istotną przyczyną silnej presji środowisk karasukskich na całe otoczenie. W warunkach Azji Centralnej i Środkowej, ograniczonej od wschodu i południa wysokimi pasmami górskimi oraz pustyniami, a od północy zwartą (niedostępną dla hodowców z ich stadami) barierą lasu, kierunek penetracją! przemieszczeń mógł być tylko jeden - zachód. Nic więc dziwnego, że w pochodzącym 2 przełomu II i I tysiąclecia BC inwentarzu ugrupowań zajmujących stepy wschodnioeuropejskie pojawiły się znaleziska nawiązujące do karasukskich.

przemieszczanie się na zachód

Z dala od postępu - epoka brązu w północno-wschodniej części Eurazji

Łowcy i pasterze — społeczności strefy leśnej północno-wschodniej Europy we wczesnej epoce brązu

bariera kulturowa rta granicy zwartych lasów

Granica zwartych lasów umiarkowanej i subarktycznej strefy północno-wschodniej Europy oraz ogromnych obszarów kontynentalnego klimatu północno-wschodniej Azji była barierą kulturową już w młodszej epoce kamienia, tj. w okresie rozprzestrzeniania się rolniczo-hodowlanej gospodarki wytwórczej. Czynniki klimatyczne, glebowe, botaniczne itp., składające się na potencjał ekologiczny tych terenów, a także zasobność w surowce i struktura powiązań komunikacyjnych uniemożliwiały adaptację wielu zdobyczy, cak cywilizacji neolitycznej, jak i brązowej. Epoka brązu była jednak okresem częściowego Przełamywania tych barier. Tym niemniej rozległe obszary strefy leśnej, od górnego dorzecza Dniepru po dorzecze Kamy i północnej Skandynawii po Peczorę, a przede wszystkinlk syberyjskiej tajgi od środkowego Uralu aż po pogórza Sajanów oraz dalej w stronę Bajkału; i dorzecza Jeniseju, wykazywały znaczną niezależność zjawisk kulturowych i w dużej mierze własny rytm i dynamikę ich rozwoju. Uprzywilejowaną w pewnym sensie pozycję w tej strefie posiadały przyuralska strefa dorzecza Wołgi oraz dorzecze środkowego Irtyszu i Obu. Wynikała ona z aktywizującej roli złóż metali (głównie miedzi) oraz dobrej komunikacji (zwłaszcza wzdłuż arterii wielkich rzek), z obszarami stepowymi i leśnostepouymi, gdzie dynamika procesu dziejowego była znacznie większa. O ile jednak początki zasadniczego przełomu technologicznego, znamionujące rozwój zjawisk właściwych epoce brązu na południowym skraju tej strefy nie wykazywały większego Opóźnienia w stosunku do bardziej zaawansowanych cywilizacyjnie obszarów Europy i sięgały 1. połowy II tysiąclecia BC, o tyle np. w odniesieniu do północnej Skandynawii moment ten przypadł na lata 800-500 BC. Przez cały ten okres, a nawet jeszcze dłużej, obszary leżące w strefie subpolamej, od dorzecza Peczory po północną Norwegię oraz ogromne terytoria północno-wschodniej Azji, pozostawały na etapie rozwoju cywilizacyjnego właściwego społecznościom łowiecko-rybackim epoki kamienia.

kulturę

batanowsfci

Dorzecze środkowej Wołgi od przełomu III i n tysiąclecia do IX wieku BC zajmowała kultura&flł&nowska. Była ona w tym środowisku zapewne zjawiskiem napływowym. Związana z nią ludność, reprezentująca typ wschodniośródziemnomorski, różniła się od struktury antropologicznej miejscowego etnosu. Ugrupowanie to znane jest z lokowanych na wzniesieniach cmentarzysk (w fazie wczesnej płaskich, stopniowo ustępujących kurhanowym) I pochówkami szkieletowymi, skurczonymi na boku (mężczyźni na prawym, kobiety na lewym), oraz z osiedli. Podobnie jak w kulturze fatjanowskiej stałym atrybutem wy-posażenia grobów męskich są tu kamienne topory bojowe. Jako symbole prestiżu wojowników podkreślają ich społeczną rolę i wagę pełnionej przez nich funkcji. Typ gospodarki ta stacjonarna hodowla z dużą rolą łowiectwa, przy braku śladów gospodarki rolniczej. Stacjonarny charakter hodowanego stada potwierdzają materiały kostne z osiedli, wśród których kości świni osiągają niekiedy ponad połowę stanu procentowego.

435