IMG�06

z pewnością cenna poznawczo, nic zawsze jest możliwa do zrealizowania głównie z uwagi na trudności w wyznaczeniu kryteriów w pewnych obszarach funkcjonowania jednostki, bądź też ich całkowity brak.

W oparciu o zaprezentowane koncepcje jakości życia należy podkreślić że jej systematyczna, kompleksowa ocena uwzględniająca aspekt kompa-ratystyczny stanowi zadanie trudne do zrealizowania, aczkolwiek istotne, zwłaszcza dla naukowców, polityków oraz członków różnych społeczności. S/acowanie jakości życia może być wykorzystywane jako narzędzie do monitorowania zmian zachodzących w dobrostanic całych społeczeństw, a pośrednio także do cwaluaeji rozwoju i przeciwdziałania kryzysom. Taki pomiar może mieć istotne konsekwencje dla jakości życia ludzi w postaci wysiłków podejmowanych przez polityków na rzecz podwyższenia przyjętych w badaniach wskaźników. Pomimo rosnącego zainteresowania jakością życia, należy podkreślić ograniczoną liczbę badań prowadzonych w perspektywie pedagogicznej. Kierując się opisanymi wyżej przesłankami teoretycznymi, a zwłaszcza koncepcjami autorów ujmujących jakość życia w nurcie pedagogicznym, w kategoriach zbliżonych do urzeczywistniania potrzeby samodecydowania, sprawstwa oraz rozwoju własnej osobowości [Suchodolski 1990; Rybczyńska 1998; Poznańska 2001] można przyjąć, że jest ona złożona z wartości, potrzeb, motywacji, aspiracji i dążeń, celów życiowych i aktywności, poczucia przygotowania do pełnienia ról społecznych wraz z samooceną oraz z przestrzeni życiowej.

1.2. Zadowolenie z życia

Pojęcie „zadowolenie z życia”, podobnie jak „jakość życia”, nie jest definiowane jednoznacznie. Określane jest jako szczęście, satysfakcja z życia, jakość życia czy dobrostan. Zdaniem M. Argyle’a [1987], zadowolenie z życia oznacza częstość i intensywność przyjemnych emocji doświadczanych przez człowieka i może być utożsamiane ze szczęściem. Według J. Czapińskiego [1992], zadowolenie z życia można określić jako emocjonalny i/lub poznawczy bilans życia w wymiarze wartościującym. R. Veenhoven [1991] ujmuje zadowolenie z życia jako stopień, w jakim osoba ocenia pozytywnie własne życic jako całość. Wykazuje on słabe związki zadowolenia z życia z różnymi wskaźnikami obiektywnymi.

Tradycyjnie zadowolenie z życia było rozumiane jako bilans pozytywnych i negatywnych emocji doświadczanych przez jednostkę. Następnie stwierdzono, że owo zadowolenie ma dwa aspekty. Pierwszy koncentruje się na konkretnych obszarach życiowych, do których zalicza się zdrowie, przyjaciół, finanse,

rodzinę i rcligię. Drugi kontekst ma charakter bardziej globalny. Jest związany z normami kulturowymi i zależy od skłonności człowieka do pozytywnej oceny własnego życia. Skłonność ta jest związana z osobowością i podlega wpływom norm i praktyk kulturowych [King, Eells, Burton 2007].

Badacze próbują opisać jakość życia w aspekcie emocjonalnym lub poznawczym. Biorąc pod uwagę procesy emocjonalne, jakość życia jest ujmowana jako stopień ogólnego dobrostanu, szczęścia i satysfakcji, zadowolenia z całego życia oraz poszczególnych jego sfer, dobre samopoczucie oraz bilans pozytywnych i negatywnych emocji. Z perspektywy poznawczej jakość życia jest rozumiana jako poznawcza ocena własnego życia. Najczęściej jednak podczas analiz stosowana jest podbudowa teoretyczna syntetyzująca oba podejścia, mówiąca, iż jakość życia stanowi rezultat złożonego, całościowego, poznawczo-afektywnego procesu polegającego na ustosunkowywaniu się podmiotu do własnego życia [Straś-Romanowska 2005].

Zatem postawa wobec własnego życia wymaga wartościowania, którego efektem jest subiektywna ocena. Procesy wartościowania przebiegają na poziomie emocjonalnym i poznawczym. Ocena życia jako całości obejmuje dwa komponenty: aspekt poznawczy, czyli to, co jednostka myśli o swoim życiu, jak ocenia i spostrzega zaspokojenie swoich potrzeb i aspiracji oraz aspekt afektywny, czyli to, jakie samopoczucie ma zazwyczaj. W literaturze wskazuje się, że emocjonalne i poznawcze oceny życia są silnie ze sobą powiązane, mogą wpływać na siebie wzajemnie. Jednakże dane na temat związków między satysfakcją z życia (aspekt poznawczy) a samopoczuciem, szczęściem (aspekt emocjonalny) są niespójne. R. Veenhoven [1991] wykazuje, że te dwa aspekty są ze sobą skorelowane na wysokim poziomie, a B. Headey i A. Wc-aring [1991] stwierdzają, że korelacje te są słabe. Z uwagi na brak spójności danych, badacze często koncentrują się na analizach emocjonalnego aspektu oceny życia. Wynika to także z przyjmowanego przez nich założenia, że reakcje emocjonalne są mniej podatne na zniekształcenia niż oceny poznawcze oraz z tego, że najbardziej bezpośrednio wyrażają całościowe oceny życia [Zalewska 2003].

Najczęściej w badaniach analizuje się dwa opisane wyżej aspekty, gdyż stanowią one odrębne jakościowo komponenty zadowolenia z życia, mogą być warunkowane odmiennymi czynnikami, a ich związki mogą zależeć od innych zmiennych.

W badaniu emocjonalnego wymiaru zadowolenia z życia istotne są cztery stanowiska. Pierwsze z nich uwzględnia poziom przyjemności, określany jako procent/częstość emocji pozytywnych. Zakłada się tu, że częstość emocji pozytywnych i częstość emocji negatywnych są tak silnie ujemnie skorelo-

27