DSC09373

Ul JANUSZ MACMCJKwIki

nogo Księstwa Warszawskiego, przy czym umiejscowienia! to nic zawsze jest tak konwencjonalne Jak w Pierwszej lepszej czy Dyliżansie; Pan Geldhab np. Jest ściśle związany z okroi Slooym, warszawskim „tu i teraz" początku XIX wieku. 1 Twórczość Fredry pierwszego dziesięciolecia mieści się takie] całkowicie w ogólnym nurcie literatury epoki, nie stanowiąc w niej zjawiska wyjątkowego czy osamotnionego, nie odbili gając zbyt daleko od typu literatury tworzonej w tym sarnin czasie przez Niemcewicza, Dmuszewskiego, Skarbka, wileńskie™ Szubrawców, galicyjską grupę literacką skupioną wokół „Pal miętnika Lwowskiego". Nie odbiega twórczość Fredry od tanfl tych pisarzy także w tendencjach ideologicznych/ których wyfl kiadmkiem politycznym by i liberalizm. Z tych też pozycji kryl tgfctifc komediopisarz świat arystokratów (Pan Geldhab, MqM i żona) czy nowobogackich dorobkiewiczów (Pan Geldhab, Przym jadelc). ośmiesza nadużywanie władzy w stosunkach rodzlnl nych (Zreędaość i przekora) i kosmopolityczne ciągoty szlacht! (Cudzoaemczyzna) — ale także buntarstwo romantycznej już] proweniencji w Nowym don Kichocie — co później tak oburzy! Goszczyńskiego¹. Z czasem jednak postawa Fredry oddala się] od oświeconego liberalizmu. Widać to szczególnie w kreacji bohatera pozytywnego jego komedii. O ile w pierwszych utwol rach będzie nim oświecony, postępowy szlachcic lub żołnierź] napoleoński walczący o niepodległość narodu i szermujący anty-magnackimi, nierzadko o libertyńskim wydźwięku hasłami (col prawda o silnej patynie tradycji szlacheckich), to w później-: szych komediach będzie to zasiedziały, coraz bardziej niechętny] „nowinkom'' szlachcic galicyjski¹.

/Ewolucja ta jednak nie odbija się negatywnie na poziomie |ip Fredrowskich. Łączy się ona bowiem t równoczesną ^gpflcją i tendencyjności utworów. Największe zaś zdobycze Ktej; Fredro w utworach, w których nie starał się przepro-Jakiejś tezy politycznej czy literackiej, w których ogra-S® gię do nakreślenia obrazu życia najlepiej mu znanego pMalaka szlacheckiego. Komedie takie zaczęły powstawał I# PO » r.

w

ffedro był pisarzem wyjątkowo uczulonym na realia tycftT plennego, był świetnym obserwatorem. Miał bardzo silne cle prawdy. Autor Zemsty nie dobiera faktów do z góry płożonej tendencji. Jego spojrzenie na świat szlachecki dalekie jest II Jednokierunkowego, wyostrzonego na wady i błędy spojenia satyrycznego; jest to spojrzenie pogodne, niejednokrotnie pobłażliwe. Fredro nie ma najmniejszego zamiaru zohydzać £ycia szlacheckiego. Pragnie jedynie ukazać jego drobne śmieszności i ułomności. Nie wyolbrzymia więc wad szlacheckich ani ich nie zagęszcza — jak to dzieje się w satyrze — przeciwnie, pragnie ukazać życie szlachty w jego normalnym wyglądzie, razem z jego zaletami i wadami. Ale już dzięki temu tylko, że zachowuje właściwe proporcje w rysunku świata szlacheckiego, daje często jego mimowiedne oskarżenie (np. ukazuje Jego nieużyteczność i pasożytnictwo). Humorystyczne, pogodne spojrzenie pisarza na przedstawiany świat sprawia, że obiektywne oskarżenie, jakie rzucają utwory Fredry pod adresem życia szlacheckiego, nie ma tej ostrości i pasji, jaką przynosi satyra. Ale jednocześnie spojrzenie to sprawia, że obraz świata przedstawiony w komediach Fredry jest o wiele szerszy niż obraz satyry, Dzięki trosce pisarza o zgodny z rzeczywistością rozkład świateł i cieni w wyglądzie opisywanego świata zjrikujemy bogaty obraz życia obyczajowego i społecznego Polski szlacheckiej u schyłku feudalizmu.

Szczególnie płodny w osiągnięcia artystyczne okres nastąpił w latach 1631—1836. W okresie tym możemy już nazwać pisarza samotnikiem — na razie pod względem literackim. Zarówno pseudoklasycyzm, jak i późny sentymentalizm oraz inne próby kontynuacji Oświecenia około 1830 r. całkowicie ustępują miejsca zwycięskiemu romantyzmowi. Ostatni przedstawiciele tych kierunków milkną bądź zaczynają pisać w duchu romantyzmu, nieliczni tworzą w osamotnieniu. Do tych ostatnich należy Fredro. Od innych (np. Morawskiego, Koźmiana czy Skarbka) różni się tym, że w pierwszych latach po 1830 (a był to rok ostatecznego ugruntowania się romantyzmu) tworzy szczególnie intensywnie. Jest też Jedynym wybitnym pisa-

1

Zdanie Fredry, które stało się przedmiotem ataku Goszczyńskiego, i tjrzcnU „Trzeba być wariatem, aby chcieć Świat przerobić, walczyć z ca-tym Światem’’.

IGtWKią przyczyna stopniowego uwstecznlenla się Fredry (obok prze- j sianek natury osobiste), wspomnianych na marginesie Życiorysu piaurza) Ofta ewolucja, Jaką prześnią cala grupa ideologiczna, do której należał nasz pisa*/.. Jak wiemy, w miarę wzrostu nastrojów rewolucyjnych] 'łflNMłM opozycja stopniowo rezygnowała z radykalnego programu, zoj-„umiarkowane", w gruncie rzeczy bliskie konscrwa-1 tywoyrn. Olało flę to widoczne szczególnie w Galicji, któru po 1831 r.,

, niespodziewanie, po kilkudziesięcioletnim okresie martwoty, stała uli;

^ tarOMOI ożywionych akcji konspiracyjnych o zabarwieniu demokratycz-syn, DHaułnoAć makowców wpłynęła na uaktywnienie arystokracji J iBiachW galJcyJłklcJ, które po 1MI r. zaczęta żywiej angażować się w politykę, początkowo dążąc do opanowania ruchu spiskowego (Komitet Zl—iłsnrtl Ksawerego Krasickiego, Związek Dwudziestu Jeden), •MBłoi saś, usilnie mu przeciwdziałając 1 wysuwając własny program, ugodowy, oparty na współpracy z zaborcą. Fredro brał udział w ruchu gjgayjSklegp nemłaństwa. W latach trzydziestych 1 czterdziestych ! XTX W. SM Sta Jednym z aktywniejszych działaczy, tak na polu goipo-aarciym, Jkk t poUtycznym. Aktywność Jego wzrosła szczególnie od etiwlu, kiedy zarzucił twórczość literacką.