DSC07098 (3)

wiązującą ustawicznie kontakty wzajemne są rodzice, przy czym bywa to często ingerencja w aktywność dziecka. Rodzice skoncentrowani nadmiernie na dziecku skłonni są do podsuwania mu licznych propozycji, tak że dziecko znajduje się „pod obstrzałem” ich pomysłów i sugestii. Równocześnie czujnie nadzorują jego postępowanie .

Rozważmy teraz, co sprzyja kształtowaniu się właściwego kontaktu z dzieckiem. Będzie to podejście do dziecka bez przesadnej koncentracji, ale i bez nadmiernego dystansu, więc kontakt swobodny, a nie zbyt napięty czy zbyt luźny. Chodzi zatem o takie podejście, które można określić jako zrównoważone, swobodne, skierowane „ku dziecku” i nastawione na jego rzeczywiste potrzeby. Z drugiej strony, powinno to być podejście oparte na pewnej autonomii wewnętrznej, w miarę stanowcze i stałe, mogące stanowić dla dziecka oparcie i autorytet, nie zaś władcze, dyrygujące ani też uległe czy bierne.

Autonomia wewnętrzna umożliwia kierowanie dzieckiem bez okazywania mu przewagi lub uległości, a zrównoważenie uczuciowe rodziców jest warunkiem dobrego kontaktu z dzieckiem i traktowania go jako odrębnej wzrastającej jednostki. Cechy te pozwalają też na wzajemną wymianę uczuć — zarówno obdarzanie dziecka uczuciem, jak i przyjmowanie dowodów jego uczuć, przy czym rodzice nie wstydzą się i nie lękają okazywać dziecku swych uczuć miłości, radości, smutku itp., ich eskpresja jest swobodna, jakkolwiek nie przesadna ani aktorska. Ponadto rodzicom wykazującym te cechy właściwe jest wyczulenie na odbiór różnego rodzaju oznak sygnalizujących potrzeby dziecka — umieją je oni samorzutnie „odczytywać” i adekwatnie na nie reagować.

U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich daje się zazwyczaj stwierdzić u matki czy ojca nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka, z jednej strony, bądź nadmierną koncentrację na nim, z drugiej . Wyraz „dystans” został użyty dla określenia „odległości psychicznej” rodziców od dziecka. Równocześnie rodzice z „dystansem” nie są zwróceni „ku dziecku”, lecz albo „przeciw dziecku”, albo „poza dzieckiem” czy „obok dziecka”. Nadmierna koncentracja natomiast wskazuje, że brak tu jakiegokolwiek dystansu, rodzice są zbyt blisko „przy dziecku” lub też „nad nim”. Przy nadmiernej koncentracji rodzice są zbyt blisko psychicznie, by mogli być zwróceni ku dziecku jako rozwijającej się odrębnej jednostce ludzkiej i wówczas nie pozostawiają mu dość swobody wzrastania.

Zaburzenia kontaktu z dzieckiem przejawiają się w kilku charakterystycznych formach, które ilustruje ryc. 4. Są to: przy nadmiernym dystansie — kontakt agresywny, polegający na „robieniu z dzieckiem porządku” bez wnikania w jego potrzeby czy motywy jego zachowania (rodzice „przeciw dziecku”), lub też na unikaniu go, wycofywanie się z kontaktu z dzieckiem (rodzice poza dzieckiem czy obok, ale nie ku dziecku); przy nadmiernej koncentracji uczuciowej — uporczywe i sztywne dążenie do korygowania zachowania dziecka („rodzice nad dzieckiem”) albo trzymanie dziecka przy

NADMIERNA

NADMIERNY

DYSTANS

KONCENTRACJA

1.    kontakt agresywny    \. kontakt uporczywie korygujący

albo    albo

2. ucieczka od kontaktu 2.kontakt zbyt bliski ha poziomie

wcześniejszą fazy rozwojową

Ryc. 4. Formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem przy nadmiernym dystansie lubnadmiernej koncentracji uczuciowej sobie i ograniczanie innych kontaktów społecznych („rodzice przy dziecku”) a więc dążenie do utrzymywania kontaktu symbiotycznego.

Równocześnie należy zaznaczyć, że wyżej wskazane formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem wiążą się z pewnymi cechami zachowania rodziców, które można ująć także jako dwa bieguny drugiego wymiaru, a mianowicie dominacji i zbytniej uległości. Uległość niekoniecznie musi oznaczać, że rodzice ulegają zachciankom dziecka, może to być bowiem absolutne podporządkowanie mu przez nich własnej ich egzystencji i uzależnienie się nadmierne od jego istnienia, od wymagań i potrzeb jego rozwoju, tak jak oni je widzą. Przy przesadzie w tym kierunku rodzice niemal przestają żyć własnym życiem, co często zdarza się przy równoczesnej nadmiernej koncentracji na dziecku. Typy uległe przy nadmiernym dystansie wobec dziecka przez swoją bierność zaznaczają to, iż dziecko jest im psychicznie odległe — po prostu unikają kontaktu z dzieckiem, ignorują je, zaniedbują jego potrzeby uczuciowe, czy nawet fizyczne.

Kontakt agresywny z dzieckiem (czyli „przeciw dziecku”), podobnie jak kontakt uporczywie korygujący (z pozycji „nad dzieckiem”) ma związek z postępowaniem rodzicielskim dążącym do dominacji, podczas gdy unikanie kontaktu czy zbyt bliskie utrzymywanie dziecka przy sobie wiąże się ze zbytnią uległością rodziców. Rycina 5 przedstawia graficznie wyżej opisane za-

DOMINACJA

kontakt agresywny _r-

n kontakt uporczywie | korygujący

NADMIERNY

DYSTANS

ucieczka od kontaktu

__!_ NADMIERNA

l KONCENTRACJA

-—- ^J kontakt zbyt bliski

ULEGŁOŚĆ

Ryc. 5. Formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem przy nadmiernym dystansie lub nadmiernej koncentracji uczuciowej oraz przy dominującym lub uległym nastawieniu rodziców

181