Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych3

stniowanych relacji, w których została określona. Jako płynne i kontekstowe zjawisko, płciowość nie oznacza zatem bytu substancjalnego, lecz relatywny punkt zbieżności zbiorów relacji wyznaczanych historycznie i kulturowo¹

Dla zwolenników indywidualizmu, humanizmu, personalizmu, a także dla przywiązanych do siebie egocentryków ten pogląd może być rozczarowujący. Jest trudny także dla feminizmu, pokładającego nadzieję w istnieniu „podmiotu kobiecego”, który miałby stwierdzić punkt wyjścia, przedmiot/podmiot badań. Oznacza przecież mniej więcej to, że jesteśmy zawieszeni między oczkami siatki (nawet nie w jej centralnym miejscu), która nie ma pierwszej przyczyny, uparcie się rozgałęzia i nie jest nastawiona na podmiotowość, podtrzymując nas, nawet zniewalając, raczej mimochodem. Jesteśmy, co gorsza, „zrobieni”. Ajednak: tak i nie. Jesteśmy, ale mając tego świadomość, możemy ten stan rzeczy powtarzać, afirmować lub obalać. Na nas spoczywa pełna odpowiedzialność za to, co zrobimy ze swoim wycinkiem „zbioru relacji”. Możemy zamienić normatywną tożsamość w „osobistą historię”, jednostkowy przypadek tożsamości.

Gesty płciowości w teorii Buder mają charakter performaty-wów, czyli są działaniem i komunikatem opartym na wcześniej skonstruowanych wyobrażeniach, służących stabilizowaniu pożądanych społecznie i politycznie sensów, których rdzeniem pozostaje heteroseksualność i przymus reprodukcyjny. Upraszczając: dla Buder nie ma w głównonurtowym dyskursie żadnej „przedkulturo-wej” istoty tożsamości. Nie jest to, zgoda, ani oczywiste, ani proste. Już w teorii aktów mowyJ.L. Ausdna granica między konstatacjami a performatywami (czyli oznajmianiem a działaniem) nie była jasna. Pomyślmy. Wkładam czerwone szpilki. I jeszcze raz wkładam czerwone szpilki. I jeszcze raz... Dla Buder powtarzanie jest jednym z mechanizmów subwersji, obalania, chociaż służy też utwierdzaniu, konstruowaniu. Otóż: co ustanawiają buty? W prze-szlości mogły informować, że jestem kobietą lekkich obyczajów, dzisiaj mogą być atrybutem sezonowej mody. Mogą informować, że nie liczę się ze swoim kręgosłupem. Jeśli jednak uparcie będę zjawiać się w szpilkach i mówić o teorii subwersji, mogę przesunąć komunikat w takie miejsce, gdzie zastanowimy się, dlaczego czerwone szpilki znaczą to, co znaczą. Z drugiej strony, nie mogę założyć nieszczęsnych szpilek, wyłączając ich przesłanie. Także gdy go nie znam. Wtedy czerwone szpilki definiują mnie performatywnie, poza moją wolą.

Tak jest z każdym płciowym zachowaniem, także z aktami ściśle językowymi, zaczynającymi się od: kobiety są...; wszyscy mężczyźni to...; z wykrzyknieniami, obiegowymi sądami, kliszami. Antidotum na nie jest oczywiście przejęcie mocy, odczarowanie. Jeśli będziemy bezustannie powtarzać godzące w nas inwektywy, stereo-typy, głupstwa, zneutralizujemy je lub nawet zrobimy z nich pożyteczną broń. Dekonstruując język, zdemistyfikujemy „substancję”.

W Gender Trouble Buder nie zajmuje się prostymi przykładami z życia, bada poglądy czołowych przedstawicielek feminizmu, zestawiając koncepcje wyraziste, choć odległe w czasie: przede wszystkim Luce Irigaray i Simone de Beauvoir. O ile, dowodzi, dla Beauvoir kobietajest w obrębie dyskursu maskulinistycznego „brakiem” albo „Innym”², dla Irigaray płeć żeńska wymyka się wymogom przedstawienia, żeńskość nigdy nie naznacza żadnego podmiotu. Płeć żeńskajest podmiotem, który nim nie jest, jest zarazem wielością³.

J. Buder, Cender Trouble: Feminism and... Tu cytuję za: Spotkania feministyczne. Warszawa 1994-1995, s. 64.

Por. też: C. Owens, Dyskurs Innych: feministki i postmodernizm, przeł. M. Sugiera, w: Postmodernizm, Antologia przekładów, wyb., oprać, i przedmową opatrzył R. Nycz, Kraków 1998, s. 421-452.

Por. L. Irigaray, Ta płeć, która nie jest jednością, przeł. K. Kłosińska, „FA-art” 1996, nr 4, s. 44-48.

Por. też inne prace Krystyny Kłosińskiej, analizujące „kobietę” w kulturowo umocowanych porządkach symbolicznych, w gestach i przekroczeniach - na podstawie twórczości Gabrieli Zapolskiej, np.: K. Kłosińska, liziezoictwo (w powieści Zapolskiej), w: Pogranicza wrażliwości w literaturze dawnej oraz współczesnej. Część I: Miłość. Materiały z konferencji Pogranicza wrażliwości w literaturze dawnej oraz współczesnej - konfrontacje, Szczecin 2-4 czerwca 1997, red. I. Iwasiów, P. Urbański, Szczecin 1998, s. 85-101.